ΕΝΙΑΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗ: Αξιοπρέπεια

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Εγωισμός και υπόληψη

Στον πυρήνα της οικονομικής κρίσης αναγνωρίζουν πλέον όλο και περισσότεροι το ηθικό πρόβλημα. Βλέπουν ότι ο εγωισμός, αφού κατάφερε να οικοδομήσει ένα καθεστώς σε

πλανητικό επίπεδο, ο ίδιος το γκρέμισε με την υπερβολή του, παρασέρνοντας στην καταστροφή κι εκείνους που δεν ήταν τόσο διψασμένοι για χρήμα και δύναμη. «Μην κάνεις στους άλλους αυτό που δεν θα ήθελες να σου κάνουν». Ο παλιός ηθικός κανόνας παραμερίστηκε τόσο γρήγορα και εύκολα όσο κι εκείνες οι ακόμη παλαιότερες αρχές περί εγκράτειας και σωφροσύνης που στα σχολεία και τα πανεπιστήμια προκαλούσαν συνήθως αμηχανία ή χασμουρητά.

Τι σχέση έχει αυτή η φλυαρία περί αρετών με τον πόθο που έβραζε στο νεανικό αίμα; Ενώ οι δάσκαλοι μιλούσαν για το «μέτρον», οι ακροατές τους μετρούσαν τις μέρες που έμεναν μέχρι να εξορμήσουν στον κόσμο και να δρέψουν τις απολαύσεις που πίστευαν ότι είναι η ουσία του. […] Μέσα στις αίθουσες των σχολείων μύριζε ένας αλλόκοτος ασκητισμός. Έξω από αυτές πλανιόταν το άρωμα μιας επικείμενης ηδονής. Οι γονείς δεν τολμούσαν να πουν στα παιδιά ότι αυτή η ηδονή ήταν περιτυλιγμένη με χαρτονομίσματα και ότι πιθανόν, αν άνοιγε κάποιος τη συσκευασία, να έβρισκε πάλι χαρτονομίσματα κι ούτε ίχνος ηδονής.[…] Ώσπου ήρθε αυτή η ώρα και τότε όλα κατέρρευσαν.

Πολύ πριν ηχήσει ο παγκόσμιος συναγερμός της κρίσης, η απογοήτευση είχε κιόλας υποσκάψει τη θέληση και τη φιλοδοξία της νέας γενιάς, που διαπίστωνε ότι κάποιοι αόρατοι και αδίστακτοι της είχαν κόψει το δρόμο. Μπροστά της ορθωνόταν η απληστία ορισμένων, η οποία δεν ήταν πια ένα πάθος, ήταν μια μέθοδος ολοκληρωτική. Μέσα στο πρόβλημα επομένως η οικονομία και η ηθική συνδέονταν άρρηκτα. Αλλά πώς ν’ αντιδράσει κανείς σ’ ένα διπλό πρόβλημα, όταν έχει μάθει να σκέφτεται μόνο τη μία του όψη;

Σκεφτόμαστε μόνο την οικονομία αφήνοντας στην άκρη την ηθική, επειδή με την ηθική φοβόμαστε ότι θα μπερδευτούμε ανάμεσα στο τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, στο τι σημαίνει αθωότητα και τι ενοχή. Η εξέταση του καλού και του κακού προκαλεί ένα χάος χειρότερο από το οικονομικό![…]. Η εποχή μας θέλει να απλοποιήσει τα πράγματα, να απωθήσει τα διλήμματα, να προωθήσει τη δράση.

Να όμως που η δράση σκοντάφτει. Η οικονομική κρίση ξέσπασε και αναγκαστικά τα ερωτήματα επιστρέφουν. Τι αξίζει πραγματικά στη ζωή; Τι είναι σημαντικό και τι ασήμαντο; Τι πάει να πει «αξία»; Όσο κι αν ο ρεαλισμός του ποδαριού προσπάθησε να τα παρακάμψει, τα ζητήματα της ευθύνης, της επιλογής και της απόφασης επανέρχονται, για να αναστατώσουν τις συνειδήσεις.

Όλοι λοιπόν διαμαρτύρονται για τη διαφθορά. Είναι, λένε, ένα δίχτυ απλωμένο παντού. Πρόκειται πάντως για ηθικό πλέγμα, και σαν τέτοιο δεν κόβεται βέβαια με νομοθετικά ή διοικητικά ψαλίδια. Το ηθικό ζήτημα δεν αντιμετωπίζεται παρά μόνο με την «ηθική αγωγή». Αγωγή σημαίνει να πουν, για παράδειγμα, οι γονείς και οι δάσκαλοι στα παιδιά ότι η εντιμότητα δεν είναι μια επινόηση των φιλοσόφων ή των κατηχητών, είναι μια εμπειρία που μπορεί να προσφέρει εσωτερική σταθερότητα, δύναμη κι ακόμη ένα είδος χαράς απ’ αυτές που δε σβήνουν το επόμενο λεπτό.

Εάν όμως μπορεί να έρθει πραγματικά χαρά από μια τέτοια στάση, τότε  η εντιμότητα δεν είναι αυτό που φοβούνται οι νεότεροι: μια στέρηση δηλαδή, ένα αποτράβηγμα από το παιχνίδι του κόσμου. Το να προσπαθεί κάποιος να είναι έντιμος δεν είναι στέρηση, είναι επιλογή που κάτι αποφέρει και κάτι άλλο το θυσιάζει αναγκαστικά. Αποφέρει μήπως μόνο την ήσυχη συνείδηση και τον αδιατάρακτο ύπνο του δικαίου ή και κάποια  αναγνώριση; Παλιά αυτό το έλεγαν υπόληψη.

Είναι άραγε δυνατόν να ξανάρθει στο στόμα μας αυτή η λέξη; Και μπορεί η πολιτεία να στηρίξει και να επιδοκιμάσει εμπράκτως εκείνους τους λίγους που δεν θέλουν να ντρέπονται κρυφά για τον εαυτό τους;

(Βασίλη Καραποστόλη, «Η ζωή σαν τιμολόγιο», τροποποιημένο κείμενο)

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Το νέο ήθος του Λευτέρη Βογιατζή

Το 1984 η νεοσύστατη θεατρική ομάδα «Σκηνή» ανεβάζει τη δεύτερη παραγωγή της στο Θέατρο της οδού Κυκλάδων, εισάγοντας στην ελληνική θεατρική πραγματικότητα της εποχής ένα νέο ήθος που θα επηρεάσει και θα διαμορφώσει στη συνέχεια τη θεατρική παραγωγή. Ο Λευτέρης Βογιατζής, σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής της παράστασης «Οι αγροίκοι» μιλά στον Βασίλη Αγγελικόπουλο για το ανέβασμα του έργου του Κάρλο Γκολντόνι.

«Δεν ξέρω αν αυτό που κάνουμε συνιστά κάτι το ιδιαίτερο, γιατί προσωπικά, κάνοντάς το το ανακαλύπτω», λέει ο Λευτέρης Βογιατζής, ιδρυτικό στέλεχος της «Σκηνής» και σκηνοθέτης-πρωταγωνιστής των “Αγροίκων”».

«Εμείς», συνεχίζει, «προσπαθούμε απλώς να κάνουμε αυτό που θέλουμε και που νομίζουμε ότι πρέπει. Δεν το αντιμετωπίζουμε σαν κάτι “καινούργιο”  ή “ιδιαίτερο” και για έναν άλλο λόγο: γιατί κλείνει μέσα του πολλά πράγματα από αυτά που μας έχουν συγκινήσει στο παρελθόν, πολλές μορφές του θεάτρου από τις οποίες διδαχτήκαμε και μάθαμε να ονειρευόμαστε, πώς να κάνουμε τη δουλειά μας».

Οι εφτά άνθρωποι που ίδρυσαν τη «Σκηνή» – ηθοποιοί όλοι, αλλά και με ακαδημαϊκές σπουδές αρκετοί απ΄ αυτούς – ξεκίνησαν από την παρέα που έκαναν μεταξύ τους και από τη διαπίστωση ότι τους έδενε η ίδια λαχτάρα και ορισμένες κοινές ιδέες για το θέατρο. […]

 «Δεν πιστεύω ότι για να καταφέρεις κάτι (στη δουλειά σου), στην τέχνη σου, πρέπει αναγκαστικά να είσαι “χαρισματικό άτομο”. Είναι μύθοι αυτά. Χαρισματικά άτομα υπάρχουν – σαφώς. Αλλά πιστεύω ότι σχεδόν κάθε άνθρωπος κρύβει μέσα του δυνατότητες άγνωστες, ακόμη και σε αυτόν τον ίδιο. Που για να αποκαλυφθούν όμως και να αποδώσουν, χρειάζεται όρεξη για δουλειά και για μάθηση, συγκέντρωση, «συμμετοχή» σε αυτό που κάνεις. Δεν είναι θέμα ορθοφωνίας η ερμηνεία ενός ρόλου. […] Κλεινόμαστε στον εγωισμό μας και δε διδασκόμαστε τίποτα από τους άλλους. Προσωπικά, δεν ξέρω αν θα είχα καταλάβει τίποτα από θέατρο αν δεν είχα δει την Παξινού, τον Μινωτή, τη Λαμπέτη, τον Χορν, τις παραστάσεις του Κουν… Ανακαλύπτοντας την επιθυμία μου να βρίσκομαι στη σκηνή, τη χαρά μου να παίζω, ανακαλύπτω και τα προβλήματά μου ως παίκτης, ως ηθοποιός», λέει ο Λευτέρης Βογιατζής. «Και για να διατηρήσω τη χαρά μου να παίζω, πρέπει να ξεπεράσω αυτά τα προβλήματα, να βρω τρόπους να ανακαλύψω και να επιστρατεύσω τις δυνατότητές μου, άγνωστες ίσως και σε εμένα, ως εκείνη τη στιγμή, για να ξεπεράσω το πρόβλημά μου και να συνεχίζω να παίζω. Όλη αυτή η διαδικασία βελτιώνει την απόδοση του ηθοποιού, δίνει στη “χαρά τού να παίζω” όλο και νέες μορφές από έργο σε έργο, όλο και λεπτότερες αποχρώσεις […]».

Το κέρδος για τον καλλιτέχνη είναι πολλαπλό: «Ανακαλύπτεις τον ανθρωπισμό σου. Γιατί αναγκάζεσαι να έρθεις σε επαφή με τέτοια προβλήματα, να θίγονται μέσα σου ζητήματα τέτοια που πρέπει να  δώσεις κάτι από τον εαυτό σου για να τα λύσεις, άρα να έρθεις κοντά στους άλλους. Καταλαβαίνεις; Η ατομικότητα πρέπει να αναπτύσσεται στο έπακρο για να επιτευχθεί το αρμονικό σύνολο. Χάρη στη μοναξιά μας είμαστε μαζί με τους άλλους»…

(Φαλίδα Έφη, εφημ. Τα Νέα, 2018, τροποποιημένο κείμενο)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

ΠΙΚΡΗ ΕΠΟΧΗ

Σαν ήμαστε μικρά παιδιά

δεν πρόφτασαν να μας κρατήσουν οι γονείς μας απ’ το χέρι

και να μας πάνε πουθενά

ήτανε κιόλας σκοτωμένοι, άρρωστοι ή χαμένοι.

Τότε αντί για καλημέρα λέγαμε

έως πότε έως πότε έως πότε

αντί για καληνύχτα σιωπούσαμε

σχεδιάζοντας μες στην αμφιβολία της νύχτας

παιγνίδια και χαρές στο νέο καιρό της λευτεριάς.

Τότε το ωραίο κορίτσι μας το λέγαμε Γιολάντα.

Η Γιολάντα

μάς πότιζε με πίκρα και μίσος

έτσι καθώς καμάρωνε τ’ απόγευμα απ’ το παράθυρό της

ντυμένη του προσώπου της το φως και το γαλάζιο φόρεμά της

χωρίς πληγές χωρίς καημό χωρίς αίματα

ξεχειλισμένη αληθινό φαϊ  και τη γλυκιά ομορφιά της.

Τη βλέπαμε για μια στιγμή μέσα στα μάτια κι έλαμπε

ύστερα βλέπαμε το δρόμο που έλαμπε πάντα και μας καλούσε

για τις ουρές της διανομής και τη σκληρή μαυραγορά

που ήτανε θέα απροσπέλαστη σαν έτοιμο μαχαίρι.

Θυμούμαστε πως στον κόρφο μας

φώλιαζε ένα πουλί

μας εκρατούσε από το χέρι η περηφάνια

μας εκρατούσε απ’ το χέρι η οργή

και προχωρούσαμε

με τ΄όραμα μισού πέδιλου από λάστιχο αυτοκινήτου

με τ’ όραμα μισού σπυριού μπομπότας.

Δεν μας εγύρισε πίσω ποτέ η βροχή

κι ο άνεμος που μας σώριαζε στο δρόμο.

Τα ξεσχισμένα πόδια μας δε χάθηκαν στη λάσπη

φυλάξαμε τα μάτια μας να μην τα σβήσει η καταχνιά

τα ξυλιασμένα χέρια μας κρατούσαν την καρδιά μας

μην τη σκοτώσει η ανημποριά μην την κερδίσει η πίκρα.

Κι όταν πούλαγε η μάνα μας τα ρούχα της και τα χρυσαφικά της

για ένα κινίνο ή δυο κλωνιά σταφίδια

εμείς μαθαίναμε να περιμένουμε τη λευτεριά.

Δεν κλάψαμε ποτέ.

(Θωμάς Γκόρπας, από τη συλλογή «Σπασμένος καιρός»)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Α.

Σε εκδήλωση της τάξης σας να παρουσιάσετε περιληπτικά  τις αρετές η απουσία των οποίων

προκάλεσε την οικονομική κρίση, σύμφωνα με τον συγγραφέακαι τους λόγους που απέτρεπαν την

ενασχόληση με την ηθική.(60-80 λέξεις)

ΜΟΝΑΔΕΣ 10

Β1. Να σημειώσετε στο τετράδιό σας τη σωστή απάντηση, ώστε να ολοκληρωθεί το νόημα στις παρακάτω ημιτελείς διαπιστώσεις τεκμηριώνοντας τις απαντήσεις σας με στοιχεία του κειμένου.

ΜΟΝΑΔΕΣ 15

α. το 1984 η θεατρική ομάδα «Σκηνή»

1. είχε ήδη πίσω της αρκετά χρόνια ζωής.

2. μόλις είχε ιδρυθεί

3. δεν είχε ιδρυθεί ακόμη

β. τη σχολή ίδρυσαν

                1. εφτά άνθρωποι αλλά όχι ο Λευτέρης Βογιατζής

                2. εφτά άνθρωποι ένας εκ των οποίων ήταν ο Λευτέρης Βογιατζής

                3.  κανένας άλλος εκτός από τον Λευτέρη Βογιατζή

γ. το νέο ήθος που σύμφωνα με τον συντάκτη του άρθρου εισάγει η θεατρική ομάδα «Σκηνή» έγκειται, μεταξύ άλλων, στο ότι

1. δεν θεωρούν ότι κάνουν κάτι πρωτοποριακό, καθώς σέβονται και αξιοποιούν τη θεατρική παράδοση.

2. πιστεύουν πως ο ηθοποιός βελτιώνεται όχι χάρη στο ταλέντο, αλλά χάρη στην ενδοσκόπηση και στην προσπάθειά του να επιλύσει προβλήματα που αντιμετωπίζει στη σκηνή μέσω της προσωπικής εργασίας.

3. Όλα τα παραπάνω.

δ. Οι ιδρυτές της «Σκηνής»

                1. συναντήθηκαν τυχαία

                2. συγκρότησαν την ομάδα στο Πανεπιστήμιο, γιατί όλοι έχουν Ακαδημαϊκές σπουδές.

                3. ήταν φίλοι και είχαν κοινές ιδέες και αντιλήψεις για το θέατρο.

ε. Το κείμενο αυτό αποτελεί

                1. συνέντευξη του Λευτέρη Βογιατζή στην Έφη Φαλίδα

                2. συνέντευξη του Λευτέρη Βογιατζή στον Βασίλη Αγγελικόπουλο το 1984 που

αναδημοσιεύει η Έφη Φαλίδα το 2018

3. συνέντευξη του όλης της ομάδας στον Βασίλη Αγγελικόπουλο το 1984.

Β2.

α) να αιτιολογήσετε τη χρήση των ερωτήσεων στη δεύτερη, τρίτη, πέμπτη και  όγδοη παράγραφο του πρώτου κειμένου

ΜΟΝΑΔΕΣ 5

β) Να εντοπίσετε τρία εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του τρίτου κειμένου  και τη λειτουργία τους ως προς το νόημα του κειμένου.

ΜΟΝΑΔΕΣ 15

Β3.Δύο από τα κειμενικά είδη είναι α) η αφήγηση και β) η εξήγηση. Στην αφήγηση χρησιμοποιούνται ρήματα κυρίως σε παρελθοντικούς χρόνους, χωρίς να είναι σπάνια και η χρήση του ιστορικού ενεστώτα. Στην εξήγηση  επιλέγονται ρήματα (συνήθως σε ενεστώτα χρόνο) δράσης και ρήματα σκέψης. Με γνώμονα την παραπάνω διαπίστωση να εντοπίσετε στο δεύτερο κείμενο πέντε ρήματα προσδιορίζοντας κατά πόσο, κατά την άποψή σας υπηρετούν τον σκοπό της αφήγησης ή της εξήγησης.

ΜΟΝΑΔΕΣ 15

Γ.Ο Θωμάς Γκόρπας κλείνει το ποίημα του (3^ο κείμενο) με τον στίχο «δεν κλάψαμε ποτέ», θεωρώντας πως η γενιά του κατάφερε να μην λυγίσει μπροστά στις αντιξοότητες εκείνης της εποχής. Ποια εφόδια ή αρετές, κατά την άποψή σας, μπορούν να κάνουν τον άνθρωπο ικανό να μην λυγίζει στις δύσκολες περιστάσεις; (200 λέξεις)

ΜΟΝΑΔΕΣ 15

Δ.

Σε άρθρο σας 350-400 λέξεων στην ηλεκτρονική εφημερίδα  του σχολείου σας να αναφερθείτε στον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η καλλιέργεια της υπευθυνότητας και της κριτικής σκέψης, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την κρίση της εποχής μας.

ΜΟΝΑΔΕΣ 30

ΠΗΓΗ