Η εξεταστέα ύλη της Νεοελληνικής Γλώσσας (θέματα 1,2 και 4)

Η εξεταστέα ύλη  για τα θέματα 1,2,4

Η εξεταστέα ύλη σχετικά με τα μη λογοτεχνικά κείμενα (θέματα 1,2,4)

Παρουσιάζω παρακάτω τι πρέπει να καταφέρω να διδάξω/μάθω στον μαθητή μου, σύμφωνα με όσα έχω μέχρι στιγμής καταλάβει, συνδυάζοντας δηλαδή όσα κατά παράδοση διδάσκουμε με όσα νέα προτείνονται κι είναι συναφή – συμβατά με τις πανελλαδικές εξετάσεις.

Την παρουσίαση (ελπίζω ότι) κατανοούν εύκολα οι συνάδελφοι που διδάσκουν το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας κι είναι εξοικειωμένοι με τον τρόπο με τον οποίο χειριζόμαστε το διαθέσιμο θεωρητικό υλικό  (το επίσημο και το ανεπίσημο).

Εννοείται ότι πρόκειται για πρόταση, η οποία μπορεί να αναθεωρηθεί με τη συμβολή συναδέλφων, αρμοδίων ή μη.

Α. Πρέπει να δείξω, να μάθω στον μαθητή μου να κατανοεί κείμενα . Ειδικότερα 

     1. να προβληματίζεται για την πρόθεση του συγγραφέα και να την βρίσκει

        (a) να βρίσκει το βασικό θέμα και την βασική θέση

        (b) να σκέφτεται την περίσταση, τι συμβαίνει και σε τι αντιδρά ο συγγραφέας (τι συζητιέται, ποια διαφωνία  ή ποιο εκκρεμές πρόβλημα κυριαρχεί, με ποιες ιδέες συντάσσεται ο συγγραφέας και με ποιες διαλέγεται ή ποιες αποσιωπά ή παραλείπει , τι απορρίπτει σε ποιο βαθμό και γιατί, τι προτείνει τελικά), σε ποιον απευθύνεται και τι θέλει (να εκφραστεί και να ανακοινώσει κάποιες πληροφορίες , γνώσεις, βιώματα, σκέψεις – γνώμες - απόψεις ή συναισθήματα, να τις προβάλει και να τις διαδώσει, να τον  πείσει ωστε να υιοθετήσει απόψεις ή συμπεριφορές,  να σχολιάσει και να παρέμβει στην πραγματικότητα, να προβληματίσει, να ευαισθητοποιήσει,  να νουθετήσει, να παρακινήσει, να τέρψει και να συγκινήσει...)

        (c) να εντοπίζει τις συμβάσεις που ακολουθεί ο συγγραφέας στην σύνθεση του κειμένου του , επειδή προσιδιάζουν στην περίσταση, ειδικότερα στο μέσο και το κοινό (πχ τι συνηθίζεται ως προς τη διάταξη και τον λόγο στο άρθρο εφημερίδος ή στην διαδικτυακή ανάρτηση (σε ιστοσελίδα ή σε μπλογκ ή σε κοινωνικά δίκτυα), σε μια διάλεξη, σε μια επιστολή, σε μια διαφήμιση, σε μια ημερολογιακή καταγραφή... ) . Ή να εντοπίζει πού πρωτοτυπεί και να προβληματίζεται γι’ αυτό.

     2. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να μάθω στον μαθητή μου να διακρίνει  πώς ο συγγραφέας παρουσιάζει και υποστηρίζει όσα θέλει. Δηλαδή από ποια οπτική τα προσεγγίζει, πόσο βέβαιος  (φαίνεται να) είναι, πόσο εστιάζει στη δεοντολογία και την αναγκαιότητα, πώς τεκμηριώνει όσα θέλει να παρουσιάσει, πώς επιχειρηματολογεί για να καταλήξει στα επιθυμητά συμπεράσματα, με ποια στοιχεία και με ποιους συλλογισμούς, αν και πώς επικαλείται το συναίσθημα του δέκτη , αν και πώς επικαλείται – αναφέρεται σε πρόσωπα εγνωσμένου κύρους και στις απόψεις τους, αν και πώς ενισχύει το ήθος του ως πομπού του μηνύματος. 

     3. Πρέπει όμως να μάθω στον μαθητή μου και να αξιολογεί την πειστικότητα και την αποτελεσματικότητα του λόγου: αν η τεκμηρίωση είναι βάσιμη , σχετική και επαρκής, αν “τα επιχειρήματα” ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις “της εγκυρότητας και της αλήθειας” ή στους δείκτες πειστικότητας των γενικεύσεων, των αιτιολογήσεων και των αναλογιών,  αν η υποστήριξη των θέσεων έχει ισχυρό αντίλογο τον οποίο μπορεί ο μαθητής να σκεφτεί ή να ανακαλέσει, αν η συνολική προσπάθεια υποστήριξης είναι κατάλληλα στοχευμένη   (στο πού, στο τι, στο μέσο, στο σε ποιον, στο γιατί)

     4. Μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο πρέπει να μάθω στον μαθητή μου να διακρίνει πώς λειτουργεί ο λόγος (αυτόνομα ή σε συνδυασμό με εικόνες , διαγράμματα, πίνακες δεδομένων, σκίτσα, γελοιογραφίες των οποίων την λειτουργικότητα πρέπει να αναδείξω και ως προς την προσέλκυση του κοινού, την σαφήνεια, την ενάργεια,  την ενίσχυση της τεκμηρίωσης ή την εντύπωση που προκαλούν ) πάνω σε διάφορους άξονες: προφορικότητα – λόγος γραπτός, λόγος ουδέτερος και ψυχρός– λόγος “συγκινητικός”  (αισθητικά ή συναισθηματικά), λόγος αντικειμενικός (αναπαραστατικός) και λόγος επιδραστικός (χειριστικός, δημαγωγικός, προπαγανδιστικός),   λόγος αναλυτικός – λόγος σύνθετος και πυκνός, λόγος “εκλαϊκευμένος – απλουστευμένος” - λόγος υψηλών απαιτήσεων ή επιτηδευμένος/εξεζητημένος, λόγος σαφής – λόγος υποβλητικός

     5. Για να μπορεί να τα διακρίνει όλα αυτά, πρέπει να μάθω στον μαθητή μου πώς λειτουργούν διάφοροι κειμενικοί δείκτες

        (a) οργανωτικοί : 

             i. ο τίτλος, ο πρόλογος και ο επίλογος, 

             ii. η παράγραφος (δομή και τρόποι ανάπτυξης), 

             iii. οι οργανωτικές αρχές κειμένου (πχ ατομικό και συλλογικό, πνευματικό και υλικό,  μακρινό και απώτερο σε χώρο και χρόνο, εμφανές και αφανές, γενικό και ειδικό , σημαντικό και λιγότερο σημαντικό, ενδιαφέρον και λιγότερο ενδιαφέρον , επιφανειακό και βαθύτερο, αίτιο και αποτέλεσμα, στόχος και μέσο  κοκ)    

             iv. (ως προς τη συνοχή) η δείξη και η αναφορά, η υποκατάσταση, η παράλειψη, οι διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις σε επίπεδο κειμένου , ενότητας, παραγράφου και περιόδου

             v. ο συνειρμός

        (b) ύφους:

             i. η στίξη (στο συντακτικό της αλλά ιδίως στο σχολιαστικό της μέρος)

             ii. οι ερωτήσεις (στην ρητορική και οργανωτική  ή στη “γνήσια” διάσταση τους)

             iii. τα ρηματικά πρόσωπα

             iv. οι ρηματικοί χρόνοι

             v. οι εγκλίσεις και άλλες ενδείξεις της τροπικότητας (επιστημικής και δεοντικής)

             vi. η έμφαση στη ρηματική ή την ονοματική φράση , η λειτουργία του ρήματος, του ουσιαστικού, του επιθέτου, του επιρρήματος

             vii. η χρήση προσωπικής ή απρόσωπης σύνταξης

             viii. η χρήση ευθέος λόγου ή όχι, η δραματοποίηση του λόγου

             ix. η εικονοπλασία 

             x. η χρήση αναφορικής ή ποιητικής λειτουργίας του λόγου

             xi. οι επιλογές στη σύνταξη της περιόδου: υπόταξη (απλή ή σύνθετη, είδος προτάσεων, χρήση αναφορικών), παράταξη, ασύνδετο, πολυσύνδετο

             xii. η χρήση άλλων , ρητορικών κυρίως τεχνικών - εκφραστικών μέσων πχ αντιθέσεων και συγκρίσεων, επαναλήψεων,  χιαστί δομών, λογοπαιγνίων 

             xiii. η επιλογή του λεξιλογίου πχ λαϊκές ή λαϊκότροπες λέξεις, καθημερινό, ειδικό λεξιλόγιο – ορολογία, λόγιες λέξεις, σπάνιες ή και εξεζητημένες λέξεις...

Β. Πρέπει να μάθω στον μαθητή μου , αφού κατανοεί και ερμηνεύει τα κείμενα με τον παραπάνω τρόπο

        1. να τα συνοψίζει είτε με ενδείξεις χώρου (πχ πλαγιότιτλοι παραγράφων ή ενοτήτων ή τίτλος κειμένου) είτε με ενδείξεις θέματος (πχ απόδοση απόψεων για το τάδε θέμα) , θεματικά ή πληροφοριακά, πυκνώνοντας και παραφράζοντας, ακολουθώντας τη συλλογιστική του συγγραφέα επι της ουσίας και όχι ως προς την χωρική διάταξη κατ’ ανάγκην. Θα πρέπει να τον μάθω να επιδιώκει την πυκνότητα, την πληρότητα,  την  ακρίβεια, τη σαφήνεια. 

        2. να μετασχηματίζει – τροποποιεί την έκφραση (ή και τη δομή) για να επιτύχει συγκεκριμένο αποτέλεσμα (ως προς το ύφος, το “κειμενικό προιόν”, την περίσταση)

        3. να συγκρίνει διαφορετικά κείμενα ή χωρία του κειμένου/των κειμένων (ως προς τις θέσεις και τα επιχειρήματα, τον τρόπο πραγμάτευσης του θέματος, την αποτελεσματικότητα).

        4. να  γράφει (να αξιολογεί και να ξαναγράφει) δικά του  κείμενα  300 – 400 λέξεων (στα οποία θα αναπτύσσει τεκμηριωμένα (κι επιχειρηματολογώντας)  τη γνώμη του για ένα ερώτημα (ή και παραπάνω) που τίθεται με αφορμή τα κείμενα αναφοράς (ολικής ή μερικής αγνοίας, αναπαραστατικά ή δεοντολογικά - αξιολογικά). Επειδή τα κείμενα αυτά  εντάσσονται  σε επικοινωνιακό πλαίσιο , θα πρέπει να μάθω στον μαθητή μου να ακολουθεί τις σχετικές συμβάσεις (μάλλον αυτές που έχουν παραδοσιακά υιοθετηθεί ως συμβάσεις του άρθρου, του προφορικού προσχεδιασμένου λόγου, του δοκιμιακού λόγου) ανάλογα με την περίσταση και τη νόρμα του ζητούμενου κειμενικού προϊόντος (αν ορίζεται) αλλά εν πάση περιπτώσει, με έμφαση στην επιχειρηματολογία και την τεκμηρίωση , την αναφορική λειτουργία του λόγου και την αξιοποίηση του λογικού δομικού άξονα και των σχετικών με αυτόν οργανωτικών αρχών (αλλά και όσων δεσπόζουν στην αξιολόγηση σχετικά με την  αρτιότητα παραγράφου, την επαρκή επιχειρηματολογία, τις αρθρώσεις και τις μεταβάσεις). Θα πρέπει να μάθω στον μαθητή μου να αξιοποιεί (δημιουργικά και επιλεκτικά ή και συνδυαστικά) τα κείμενα αναφοράς για να ορίσει έννοιες ή/και να αντλήσει υλικό ή/και να προβληματιστεί για να ανακαλέσει γνώσεις , βιώματα και να παραγάγει νέες πρόσθετες σκέψεις , χρήσιμες για να δώσει το κατάλληλο εύρος και βάθος στη δική του επιχειρηματολογία. Επειδή η προβληματική των κειμένων  σχετίζεται με τους θεματικούς άξονες κάτω από τους οποίους κρύβονται οι θεματικοί κύκλοι ,  πρέπει ο μαθητής μου να είναι “εξοικειωμένος” με τις σχετικές έννοιες (θα πρέπει να τον “εξοικειώσω” με τις σχετικές έννοιες ). Γενικά στο 4ο θέμα πρέπει να ακολουθήσω τον “κανόνα” σε σμίκρυνση (νέο όριο λέξεων) εκτός κι αν πειστώ ότι θα επικρατήσουν νέοι δείκτες ποιότητας , συμβατοί με όσα θα διδάξω για την κατανόηση των κειμένων αναφοράς.

ΠΗΓΗ