ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗ: Ατομικισμός, μαζοποίηση και μοναξιά

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Ι.Ν. Μαρκόπουλος είναι καθηγητής Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΠΤΔΕ του ΑΠΘ, όπου συμμετέχει ως επιβλέπων και ως μέλος σε τριμελείς συμβουλευτικές επιτροπές διδακτορικών διατριβών.

Ατομικισμός, μαζοποίηση και μοναξιά

Μέσα σε ένα σκηνικό παγκόσμιας ιδεολογικής σύγχυσης και κοινωνικής και οικονομικής ανασφάλειας, ο σύγχρονος άνθρωπος ψάχνει να βρει τον δρόμο του, συχνά παλεύοντας μεταξύ της Σκύλλας του εγωπαθούς και αντικοινωνικού ατομικισμού και της Χάρυβδης του πλήρους αφανισμού του μέσα στον απρόσωπο χυλό μιας παγκοσμιοποιημένης εξουσιαστικής υπερδομής¹, που άλλοτε του αφήνει λάσκα το χαλινάρι και άλλοτε του δείχνει το εξουσιαστικό ολοκληρωτικό της πρόσωπο.

Στον δρόμο αυτό, οι οδοδείκτες, ανεπαρκείς και «πειραγμένοι», συχνά εκπέμπουν νεφελώδη, δυσανάγνωστα και παραπειστικά σήματα, που δρουν αποπροσανατολιστικά και επιτείνουν τη σύγχυση.

Στην επίταση της σύγχυσης συμβάλλουν επίσης πολλά ΜΜΕ, με τις εσκεμμένα ψευδείς ειδήσεις τους, ο τεράστιος και δύσκολα διαχειρίσιμος, αξιολογικά, όγκος της διαθέσιμης πληροφορίας, αλλά και μια εκπαίδευση, δίχως παιδεία, που είναι καθαρά χρηστική και αγοραία², και –εκτός από την επαγγελματική της στοχοθεσία– σίγουρα δεν αποβλέπει και σε μια ουσιαστική εσωτερική καλλιέργεια του ανθρώπου.

Η μαζοποίηση του ανθρώπου, το «χάσιμο» του εαυτού μέσα στον κόσμο, αλλά και η ακόρεστη ανάγκη του που τον κάνει να ξεχωρίζει πάση θυσία από τη μάζα και την ανωνυμία, βυθιζόμενος στον αυτάρεσκο ατομικισμό, έχουν τις ρίζες τους σε μια παραδόξως κοινή όσο και ελπιδοφόρα ιστορική περίοδο, που σηματοδοτεί μια ακόμη αντιφατικότητα στην πορεία της ανθρώπινης και κοινωνικής εξέλιξης.

Είναι η περίοδος που η Ιστορία μπαίνει σε δυναμική επανεκκίνηση μετά τη μακραίωνη στασιμότητα του Μεσαίωνα. Είναι η ιστορική εποχή των Νέων Χρόνων, με την επιστημονική επανάσταση του 17ου κυρίως αιώνα και με τις τόσες, πολλά υποσχόμενες ιδεολογικές, επιστημονικές και κοινωνικές του αλλαγές, που πολύ σύντομα οδήγησαν τον 18ο αιώνα του Διαφωτισμού, στην πρώτη βιομηχανική επανάσταση και αργότερα, τον 19ο αιώνα, στη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση, με την πρώτη βιομηχανικά οργανωμένη μαζοποίηση³ του ανθρώπου, ως ανώνυμης και πλήρως χειραγωγημένης εργατικής δύναμης στους χώρους παραγωγής.

Με τη μετάβαση από τη νεωτερικότητα στη μετανεωτερικότητα υπάρχει μια έξαρση του ατομικισμού και της ανούσιας αυτοπροβολής, που βοηθιέται σημαντικά από την υποχώρηση, στη σύγχρονή μας εποχή, της δύναμης του λόγου μπροστά στη δύναμη της εικόνας. Υπάρχει όμως, στον αντίποδα, και μια συστηματοποιημένη προσπάθεια πλήρους μαζοποίησης του ανθρώπου και εξαφάνισης, μέσα σε έναν άγευστο, παγκοσμιοποιημένα ομογενοποιημένο χυλό, της οποιασδήποτε ιδιοπροσωπίας του. Είναι ωστόσο πολύ ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι τόσο το ρεύμα του ατομικισμού όσο και αυτό της μαζοποίησης συμβάλλουν το ίδιο καταστροφικά στην αποσύνδεση του ατόμου από μια κοινωνία των πολιτών.

Στην ταχυφαγία και την ταχυκουλτούρα της σύγχρονης κοινωνίας –με την ερεθιστική παρουσία τού όλο και πιο γρήγορου και πληθωρικού διαδικτύου, την τάχιστη επικοινωνία, τις εύκολες όσο και επιφανειακές ανθρώπινες σχέσεις, την πολυδιάσπαση και τον αποπροσανατολισμό, αλλά και την καταπιεστική επιθυμία για την άμεση ικανοποίηση ανούσιων αναγκών, που διαρκώς και τεχνηέντως μας επιβάλλονται– ο άνθρωπος αδυνατεί να συναντηθεί αναστοχαστικά, ακόμη και με τον ίδιο του τον εαυτό, σε έναν δρόμο της δημιουργικής αυτογνωσίας, της φρόνησης, της σωφροσύνης και της μεσότητας.

Και αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού η δημιουργική όσο και συχνά ενοχλητική αυτή συνύπαρξη –χωρίς την οποία δεν μπορούν να υπάρξουν περισυλλογή και βαθύτητα σκέψης, αυτοεξέταση και αυτογνωσία, συναισθηματική και κοινωνική ζωή και μια ενατένιση και μελλοντική προβολή του βίου– απαιτεί πρωτίστως χρόνο και εσωτερική ηρεμία, ώστε να κατανοήσει ο άνθρωπος τόσο την αυταξία⁴ του όσο και την κοινωνική του αξία ως αλληλέγγυο και ισότιμο μέλος μιας ευρύτερης ανθρώπινης αλλά και βιοκεντρικά προσανατολισμένης κοινωνίας, απαλλαγμένης από αλλοτριωτικές⁵, εξουσιαστικές και ολοκληρωτικές τάσεις.

Ενόσω λοιπόν ο άνθρωπος θα βρίσκεται μακριά από τον μέσο δρόμο της αυτογνωσίας αλλά και της κοινωνικής ευαισθησίας και της ισότιμης και αλληλέγγυας κοινωνικής του συμμετοχής, είτε αυτοεγκλωβισμένος στην αντιπαραγωγική και μοναχική αυταρέσκεια⁶ του ατομικισμού του, από τη μια μεριά, είτε στην ισοπεδωτικά οργανωμένη μαζοποίηση και ομογενοποίησή του, στο επικυρίαρχο ρεύμα της παγκοσμιοποίησης, από την άλλη, θα αισθάνεται πάντοτε την αβάσταχτη μοναξιά της ύπαρξής του.

Ι.Ν. Μαρκόπουλος

(https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/131033_atomikismos-mazopoiisi-kai-monaxia)

(συντομευμένο κατόπιν αδείας του συγγραφέα, για τις απαιτήσεις του κριτηρίου)

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Κ.Π. Καβάφης (1863-1933) θεωρείται ένας από τους εξέχοντες ποιητές όχι μόνο της ελληνικής αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Ο Παλαμάς είχε γράψει για αυτόν: «….Ποιητής ωμολογημένης πρωτοτυπίας...». Από το έργο του έχουν επηρεαστεί και εμπνευστεί πολλοί λογοτέχνες και καλλιτέχνες.

Τείχη

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ⁷

μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Ιστβάν Ορκένι (1912-1979) ήταν Ούγγρος συγγραφέας. Η πρώτη, του συλλογή διηγημάτων κυκλοφόρησε το 1942. Του απονεμήθηκε το ουγγρικό βραβείο Kossuth το 1973.

Στο σπίτι

Το κοριτσάκι ήταν μόλις τεσσάρων χρονών, και σίγουρα οι αναμνήσεις του ήταν θολές. Για να του δώσει η μητέρα του να καταλάβει την επικείμενη αλλαγή, το πήγε μπροστά στον φράχτη με το συρματόπλεγμα και του έδειξε από μακριά το τρένο.

«Δε χαίρεσαι; Το τρένο αυτό θα μας πάει στο σπίτι».

«Και τι θα γίνει;»

«Τότε θα είμαστε στο σπίτι».

«Και τι είναι το σπίτι;» ρώτησε το παιδί.

«Εκεί που μέναμε πριν».

«Και τι είναι εκεί;»

«Το θυμάσαι καθόλου το αρκουδάκι σου;Ίσως να υπάρχουν ακόμα και οι κούκλες σου».

«Μαμά» ρώτησε το παιδί. «Υπάρχουν και στο σπίτι φύλακες;»

«Όχι, εκεί δεν υπάρχουν».

«Τότε μπορούμε να το σκάσουμε από κει, ε, μαμά;» ρώτησε το κοριτσάκι.

Ιστβάν Ορκένι,
Μεγάλοι συγγραφείς γράφουν τις πιο μικρές ιστορίες του κόσμου,

μτφ. Αντ. Μπίκος, εκδ. Γνώση, 2013

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να διατυπώσετε σε ένα σύντομο κείμενο 70-80 λέξεων, το οποίο θα αξιοποιηθεί σε γραπτή ομαδική εργασία, τους λόγους για τους οποίους-κατά τον αρθρογράφο- ο σύγχρονος άνθρωπος αισθάνεται μόνος, πυκνώνοντας τις τρεις τελευταίες παραγράφους («Στην ταχυφαγία... αβάσταχτη μοναξιά της ύπαρξής του») του κειμένου 1 που σας δόθηκε.

[Μονάδες10]

Β1. Να χαρακτηρίσετε καθεμιά από τις πιο κάτω προτάσεις/ πληροφορίεςως ΣΩΣΤΗ ή ΛΑΘΟΣ, σύμφωνα με το κείμενο 1. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας με συγκεκριμένη αναφορά σε αυτό.

Πληροφορία	Σωστή/Λάθος	Αιτιολόγηση με αναφορά στο κείμενο
α) Χαρακτηριστικό του σύγχρονου ανθρώπου είναι ο ατομικισμός.
β) Τα ΜΜΕ αποβλέπουν ουσιαστικά στην εσωτερική καλλιέργεια του ανθρώπου.
γ) Τόσο ο ατομικισμός όσο και η μαζοποίηση αποσυνδέουν το άτομο από την κοινωνία.
δ) Η αυτογνωσία απαιτεί εσωτερική ηρεμία.
ε) 0 σύγχρονος άνθρωπος είναι εγκλωβισμένος σε μία ισοπεδωτική μαζοποίηση.

B2. α) Να σχολιάσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις πιο κάτω περιπτώσεις του κειμένου 1:

ί. «πειραγμένοι» (εισαγωγικά), δεύτερη παράγραφος

ii. -εκτός από την επαγγελματική της στοχοθεσία- (διπλή παύλα), τρίτη παράγραφος

ίίΐ. «χάσιμο» (εισαγωγικά), τέταρτη παράγραφος

β) Ο συγγραφέας στην ιστορία του (κείμενο 3) αξιοποιεί την αφηγηματική τεχνική του διαλόγου. Ποιο αποτέλεσμα προκύπτει από την επιλογή του αυτή;

[Μονάδες 15]

Β3. α) Στο ποίημα (κείμενο 2) που σας δόθηκε κυριαρχεί το α' ενικό ρηματικό πρόσωπο. Τι εξυπηρετεί αυτή η επιλογή του ποιητή;

β) «μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη»/ «τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη» (κείμενο 2). Ποιο σχήμα λόγου παρατηρείτε στους πιο πάνω στίχους και ποια η λειτουργία του στο ποίημα;

[Μονάδες 15]

Γ. Το «εγώ» του ποιήματος (κείμενο 2) αισθάνεται ότι περιβάλλεται από «τείχη», ενώ οι ήρωες του κειμένου 3 ζουν σε φυλακή. Στη δική σας ζωή σήμερα τι θα θεωρούσατε ως «τείχη» που υψώνονται και αισθάνεσθε να σας «φυλακίζουν»; Ποια συναισθήματα σας δημιουργούν;

[Μονάδες 15]

Δ. «Στην ταχυφαγία και την ταχυκουλτούρα της σύγχρονης κοινωνίας-με την ερεθιστική παρουσία του όλο και πιο γρήγορου και πληθωρικού διαδικτύου, την τάχιστη επικοινωνία, τις εύκολες όσο και επιφανειακές ανθρώπινες σχέσεις, την πολυδιάσπαση και τον αποπροσανατολισμό, αλλά και την καταπιεστική επιθυμία για την άμεση ικανοποίηση ανούσιων αναγκών, που διαρκώς και τεχνηέντως μας επιβάλλονται- ο άνθρωπος αδυνατεί να συναντηθεί αναστοχαστικά, ακόμη και με τον ίδιο του τον εαυτό (...)» επισημαίνει ο συντάκτης του κειμένου 1, καταγράφοντας κάποιους από τους λόγους που δυσκολεύουν τον σύγχρονο άνθρωπο να γνωρίσει τον εαυτό του. Συμφωνείτε; Τι συνέπειες έχει η αδυναμία μας να συναντηθούμε αναστοχαστικά με τον εαυτό μας; Να αναπτύξετε τις σκέψεις σας σε ένα κείμενο 300-400 λέξεων, το οποίο θα δημοσιεύσετε στον διαδικτυακό ιστότοπο του σχολείου σας.

[Μονάδες 30]

1το εποικοδόμημα: το σύνολο των δευτερογενών στοιχείων κάθε κοινωνίας, των θεσμών, αρχών, ιδεών, τα οποία σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία εξαρτώνται από την υλική και οικονομική της διάρθρωση.

2πολύ χαμηλής ποιότητας

3το φαινόμενο κατά το οποίο οι άνθρωποι χάνουν την ατομική τους βούληση και ακολουθούν τις αποφάσεις της μάζας

4το να έχει κάποιος ή κάτι αξία που προέρχεται από εγγενείς ιδιότητές του-ο βαθμός εκτίμησης που έχει κάθε άτομο για τον εαυτό του και τα ανάλογα συναισθήματα που προκύπτουν από αυτήν

5αλλοτρίωση: η διαδικασία της αποξένωσης του ανθρώπου από τον ίδιο του τον εαυτό και της ταύτισής του με την υλική πραγματικότητα, καθώς και της απόλυτης εξάρτησής του από αυτή

6η ιδιότητα και η συμπεριφορά του αυτάρεσκου, το να ευχαριστιέται κάποιος θαυμάζοντας τον εαυτό του· αυτοθαυμασμός, ναρκισσισμός

7ντροπή

ΠΗΓΗ: ΠΟΛΥΒΙΟΣ Ν. ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ-ΜΑΝΟΛΗΣ Ι. ΜΑΥΡΑΚΑΚΗΣ