Το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον.
μτφρ: ευτυχισμένοι είναι οι ελεύθεροι και ελεύθεροι είναι οι γενναίοι
Η άγαν ελευθερία έοικε εις άγαν δουλείαν μεταβάλλειν.
μτφρ: φαίνεται πως η υπερβολική ελευθερία μετατρέπεται σε υπερβολική υποδούλωση
(Πολιτεία 564Α)
Ubi dubium ibi libertas
μτφρ: όπου αμφισβήτηση, εκεί ελευθερία
Μη δέχεσαι ευεργεσίες χωρίς τις οποίες μπορείς να ζεις.
Ελεύθερος είναι εκείνος που μπορεί να ζει χωρίς να λέει ψέματα.
Κανένας δεν μπορεί να είναι εντελώς ελεύθερος, αν δεν είναι όλοι ελεύθεροι. Κανένας δεν μπορεί να είναι εντελώς ηθικός, αν δεν είναι όλοι ηθικοί. Κανένας δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος, αν δεν είναι όλοι ευτυχισμένοι.
ΘΕΜΑ:
Ένα από τα πολυτιμότερα αγαθά που υπάρχουν είναι η ελευθερία. Αυτή συμβάλλει στην πρόοδο και στην ευημερία όχι μόνο του ατόμου, αλλά και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα. Παρ’ όλα αυτά όμως, στη σημερινή εποχή τουλάχιστον, η έννοια της ελευθερίας καταρακώνεται και ταπεινώνεται συνέχεια, σε κάθε σχεδόν εκδήλωση της καθημερινής ζωής. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, αφού η ελευθερία είναι απολύτως απαραίτητη για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ευτυχία.
Με βάση τα παραπάνω να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:
α) Για ποιους λόγους η ελευθερία αποτελούσε και αποτελεί παράγοντα ευημερίας της κοινωνίας και ολοκλήρωσης της ανθρώπινης ύπαρξης;
β) Με ποιους τρόπους σήμερα ταπεινώνεται η έννοια της ελευθερίας;
γ) Πιστεύετε πως υπάρχουν τρόποι, ώστε να εξαλειφθούν ή έστω να περιοριστούν οι παράγοντες οι οποίοι αντιμάχονται την ελευθερία;
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ:
Ελευθερία είναι η ανεξαρτησία από κάθε εξωτερικό και εσωτερικό καταναγκασμό. Είναι το αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να ενεργεί χωρίς περιορισμούς, αφού όμως παράλληλα σέβεται τα δικαιώματα των άλλων και τις επιταγές των νόμων.
ΜΟΡΦΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ:
Κύριες μορφές:
α) Εσωτερική: πρόκειται για αποδέσμευση του ανθρώπου από τα πάθη, τις ορμές, τα άσχημα ένστικτα και τις προκαταλήψεις).
β) Εξωτερική: είναι η διατήρηση ανεξαρτησίας για ένα κράτος, αλλά και ανεξαρτησία ατομική, όσον αφορά τις καθημερινές σχέσεις μας με τους συνανθρώπους μας.
Δευτερεύουσες μορφές:
α) Εθνική ελευθερία: είναι η δυνατότητα ενός κράτους, να διατηρεί την ανεξαρτησία του από εξωτερικούς καταναγκασμούς.
β) Πολιτική ελευθερία: είναι το αναφαίρετο δικαίωμα του πολίτη, να συμμετάσχει στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας.
γ) Ατομική ελευθερία: είναι το δικαίωμα του πολίτη να ενεργεί και να ευημερεί, ενταγμένος μέσα στο κοινωνικό σύνολο, σύμφωνα με τα πλαίσια που καθορίζουν οι νόμοι.
δ) Φυσική ελευθερία: είναι η αποδέσμευση του ατόμου από την εξάρτηση των νόμων της φύσης.
ε) Πνευματική ελευθερία: είναι η ανεξαρτησία στο λόγο, στον τύπο, στη σκέψη και στην τέχνη.
στ) Οικονομική ελευθερία: είναι το δικαίωμα του ανθρώπου να αναπτύσσει δραστηριότητες οικονομικής φύσεως, χωρίς τον περιορισμό στενών και ανασταλτικών παραγόντων.
Ως υψηλότερη μορφή ελευθερίας θεωρείται η ηθική – εσωτερική ελευθερία.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:
Όλοι οι λαοί τίμησαν περισσότερο από κάθε άλλο αγαθό την ελευθερία. Κάθε κράτος έχει να επιδείξει μέσα από την ιστορία του απελευθερωτικούς αγώνες. Και αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η ελευθερία δε δωρίζεται, αλλά κατακτιέται με αγώνες και θυσίες. Διέκριναν το ελεύθερο από το δουλικό καθεστώς. Η ευτυχία και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια κατοχυρώνονται μόνο μέσα σε ένα πλαίσιο ελευθερίας.
Ειδικότερα για το ελληνικό έθνος η έννοια της ελευθερίας συνδέθηκε με αμέτρητους αγώνες και θυσίες για τη διατήρηση της εθνικής ανεξαρτησίας, ενάντια σε εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Η ελευθερία ήταν το κύριο γνώρισμα της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
- Ο Περικλής γράφει στον «Επιτάφιό» του: «η ευδαιμονία στηρίζεται στην ελευθερία, η δε ελευθερία θεμελιώνεται πάνω στη γενναιοψυχία».
- Ο Σολωμός ύμνησε όλες τις μορφές της ελευθερίας: την εθνική με τον «Ύμνο στην Ελευθερία», την ηθική με τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους», την κοινωνική με τη «Γυναίκα της Ζάκυνθος», τη γλωσσική με το «Διάλογο».
- Από όσα κατάλαβα στα λίγα χρόνια που ζω, δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω. Είναι κάστρο, και το παίρνεις με το σπαθί σου. Όποιος δέχεται από ξένα χέρια τη λευτεριά είναι σκλάβος». (Νίκος Καζαντζάκης)
Ελευθερία: η έλλειψή της συνεπάγεται δουλεία και καταπίεση. Η υπερβολή της επιφέρει ασυδοσία και αναρχία.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Α’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Λόγοι για τους οποίους η ελευθερία αποτελεί παράγοντα καλλιέργειας και ολοκλήρωσης της ανθρώπινης ύπαρξης και της κοινωνίας.
Το άτομο όταν είναι ελεύθερο:
1. Αναπτύσσεται πνευματικά, ηθικά και ψυχικά.
2. Μπορεί να ενεργεί ελεύθερα, σύμφωνα με τις ικανότητές του, ώστε να πετύχει την υλική ευημερία του.
3. Διαμορφώνει και ολοκληρώνει την προσωπικότητά του σωστά και αυτό το βοηθάει, ώστε να γίνει ένας υπεύθυνος πολίτης.
4. Η ελευθερία δίνει νόημα και περιεχόμενο στη ζωή του ανθρώπου.
5. Διασφαλίζονται τα απαράβατα δικαιώματά του και θεμελιώνεται η ευτυχία του.
6. Το άτομο αυτοπραγματώνεται, καθώς κάθε φορά και κάθε στιγμή αγωνίζεται για τη διατήρηση της ελευθερίας.
7. Το άτομο αισθάνεται πως είναι κύριος της ζωής και της μοίρας του. Έτσι ωθείται στη δημιουργία, με αποτέλεσμα να πλησιάζει την επίτευξη του απώτερου σκοπού του, που είναι η ηθική τελείωση.
Ανώνυμος, «Ελληνική Νομαρχία»: Η ελευθερία είναι αναγκαιότερη και από την ίδια την ύπαρξή του στον άνθρωπο. Γιατί αυτή κάνει γλυκιά τη ζωή, αυτή γεννά διαυθεντευτές της πατρίδας, αυτή νομοθέτες, αυτή ενάρετους, αυτή σοφούς, αυτή τεχνίτες και αυτή μόνο τέλος πάντων τιμά την ανθρωπότητα.
Η κοινωνία όταν είναι ελεύθερη:
1. Καλλιεργείται η ισότητα στην έκφραση.
2. Καλλιεργείται η ισονομία και η ισοπολιτεία.
3. Καλλιεργείται η συνεργασία, η αλληλοβοήθεια, η αλληλοκατανόηση και ο συναγωνισμός μεταξύ των πολιτών που συμβάλλουν στην πρόοδο και στην ευημερία της.
4. Η κοινωνία αποδεσμεύεται από ανισότητες, προκαταλήψεις και ταμπού.
5. Βοηθά στην ομαλή κοινωνική συμβίωση με αποτέλεσμα να προωθείται ο πολιτισμός, να προστατεύεται και να κατοχυρώνεται η δημοκρατία.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Β’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Με ποιους τρόπους σήμερα περιορίζεται η ελευθερία σε κάθε της μορφή:
1. Με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κρατικά και ιδιωτικά, που πολλές φορές καλλιεργούν τον καταναλωτισμό και κάνουν προπαγάνδα.
2. Με τον τρόπο άσκησης της εξουσίας που χαρακτηρίζεται από συγκεντρωτισμό.
3. Με τη σημερινή τεχνολογική ανάπτυξη που οδηγεί στην κυριαρχία της μηχανής πάνω στον άνθρωπο.
4. Με τη λανθασμένη πολλές φορές λειτουργία του θεσμού της παιδείας που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στις απαιτήσεις του νέου ανθρώπου.
5. Με την ύπαρξη κοινωνικών ανισοτήτων, που περιορίζουν και αντιμάχονται την ανεξαρτησία της σκέψης και της βούλησης.
6. Με την αδυναμία των ίδιων των ανθρώπων να περιορίσουν την εκδήλωση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, επιφέρουν αναστάτωση και οπισθοδρόμηση στην κοινωνία.
7. Με τις σημερινές, γενικά, συνθήκες που επικρατούν και την αντίληψη για τη ζωή, όπου κυριαρχούν ανταγωνιστικές τάσεις, που φτάνουν σε ακρότητες τόσο σε ατομικό – συλλογικό όσο και σε κρατικό επίπεδο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Γ’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Τρόποι με τους οποίους μπορούν να περιοριστούν οι παράγοντες που αντιμάχονται την ελευθερία:
1. Μέσω της εκπαίδευσης, η οποία μπορεί να δημιουργήσει σωστούς και υπεύθυνους πολίτες. Χωρίς την παιδεία και την πνευματική καλλιέργεια δε νοείται ελεύθερη και δημοκρατική ζωή.
2. Με την αλλαγή της αντίληψης για τη ζωή.
3. Με τους αγώνες που θα πρέπει να κάνει ο άνθρωπος για την προάσπιση των δικαιωμάτων του και αυτό θα σημαίνει αυτόματα προάσπιση της ίδιας της ελευθερίας.
4. Με την καλλιέργεια του κριτικού πνεύματος, που θα βοηθήσει τον άνθρωπο να αποκτήσει μια πολύπλευρη ενημέρωση και γνώμη για όλα τα θέματα. Με αυτόν τον τρόπο θα κατοχυρωθεί η ελευθερία, από τη στιγμή που ο υπεύθυνος πολίτης θα αποδεσμευτεί από τα πάθη του και τις προκαταλήψεις, που αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες στην κοινωνική πρόοδο και ευημερία.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Η ελευθερία αποτελεί τη βάση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Συμβάλλει στην ατομική και συλλογική πρόοδο και ανάπτυξη.
ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ:
1. Ελευθερία σκέψης και έκφρασης, αναφαίρετο δικαίωμα του ανθρώπου.
2. Ελευθερία και διαφωνία.
3. Πιστεύετε ότι αρκεί η νομική κατοχύρωση των πολιτικών και ατομικών δικαιωμάτων, για να εξασφαλιστεί στον καθένα η πραγματική ελευθερία;
ΘΕΜΑ:
«Απ’ όσα κατάλαβα στα λίγα χρόνια που ζω, δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω. Είναι κάστρο και το παίρνεις με το σπαθί σου. Όποιος δέχεται από ξένα χέρια τη λευτεριά είναι σκλάβος». (Νίκος Καζαντζάκης, από το έργο «Καπετάν Μιχάλης»)
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ:
Ελευθερία είναι η ανεξαρτησία από κάθε εξωτερικό και εσωτερικό καταναγκασμό. Είναι το αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να ενεργεί χωρίς περιορισμούς, αφού όμως παράλληλα σέβεται τα δικαιώματα των άλλων και τις επιταγές των νόμων.
ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ:
ΜΟΡΦΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ:
Κύριες μορφές:
α) Εσωτερική: πρόκειται για αποδέσμευση του ανθρώπου από τα πάθη, τις ορμές, τα άσχημα ένστικτα και τις προκαταλήψεις).
β) Εξωτερική: είναι η διατήρηση ανεξαρτησίας για ένα κράτος, αλλά και ανεξαρτησία ατομική, όσον αφορά τις καθημερινές σχέσεις μας με τους συνανθρώπους μας.
Ο Καζαντζάκης αναφέρεται στο παράθεμα αυτό, κυρίως στην κοινωνική και πολιτική ελευθερία.
Κοινωνική ελευθερία είναι η μορφή ελευθερίας κατά την οποία το άτομο μπορεί να δράσει και να αναπτυχθεί, πραγματοποιώντας τις επιθυμίες του μέσα στα πλαίσια της κοινωνίας.
Πολιτική ελευθερία είναι η μορφή ελευθερίας κατά την οποία το άτομο μπορεί να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του, χωρίς να δέχεται περιορισμούς από την πλευρά της πολιτείας.
Όλοι οι λαοί τίμησαν περισσότερο από κάθε άλλο αγαθό την ελευθερία. Κάθε κράτος έχει να επιδείξει μέσα από την ιστορία του απελευθερωτικούς αγώνες. Και αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η ελευθερία δε δωρίζεται, αλλά κατακτιέται με αγώνες και θυσίες. Ειδικότερα, για το ελληνικό έθνος η έννοια της ελευθερίας συνδέθηκε με αμέτρητους αγώνες και θυσίες για την απόκτηση και τη διατήρηση της εθνικής ανεξαρτησίας.
Ανάλυση των λέξεων – κλειδιών:
«Δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω»:
α) Η ελευθερία είναι το πολυτιμότερο αγαθό στον άνθρωπο και δεν προσφέρεται, δε δωρίζεται, αλλά κατακτιέται.
β) Η κατάκτηση της ελευθερίας και η διαφύλαξή της γίνεται μόνο με συνεχείς αγώνες και θυσίες, τόσο στο ατομικό όσο και στο συλλογικό επίπεδο.
γ) Όσο δύσκολο είναι να κατακτήσει κανείς την ελευθερία, άλλο τόσο είναι και να τη διατηρήσει. Γι’ αυτό επιβάλλεται συνεχής επαγρύπνηση και εγρήγορση από τον άνθρωπο.
δ) «Η ελευθερία είναι αναγκαιότερη και από την ίδια την ύπαρξή του στον άνθρωπο. Γιατί αυτή κάνει γλυκιά τη ζωή, αυτή γεννά διαυθεντευτές της πατρίδας, αυτή νομοθέτες, αυτή ενάρετους, αυτή σοφούς, αυτή τεχνίτες και αυτή μόνο τέλος πάντων τιμά την ανθρωπότητα». (Ανωνύμου, «Ελληνική Νομαρχία»)
Μόνο με τη συνειδητοποίηση της αξίας της ελευθερίας ο άνθρωπος μπορεί να αγωνιστεί για να την αποκτήσει.
«Είναι κάστρο και το παίρνεις με το σπαθί σου»:
α) Η ελευθερία εδώ παρομοιάζεται με κάστρο. Αυτό δείχνει πόσο δύσκολος είναι ο αγώνας για την απόκτησή της.
β) «θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία». Ο άνθρωπος θα πρέπει να είναι έτοιμος για κάθε θυσία, προκειμένου να αποκτήσει την ελευθερία (υλικά αγαθά – ανθρώπινο δυναμικό). Μα το κυριότερο, θα πρέπει να έχει πετύχει πρώτα τη δική του εσωτερική ελευθερία. Η εσωτερική ελευθερία, η αποδέσμευση από τα πάθη, τα άσχημα ένστικτα και τις προλήψεις, κατακτείται πολύ πιο δύσκολα. Η κατάκτηση της αρετής οδηγεί τον άνθρωπο στην πραγματική ελευθερία.
γ) Η κατάκτηση του κάστρου γίνεται μόνο με το σπαθί. Και το σπαθί δείχνει, ως πολεμικό όργανο, τους αγώνες και τις θυσίες στις οποίες θα πρέπει να υποβληθεί ο άνθρωπος, προκειμένου με την αξία του, με το αίμα του να κατακτήσει το κάστρο, την ελευθερία.
«Όποιος δέχεται από ξένα χέρια τη λευτεριά είναι σκλάβος»:
Θα πρέπει να σχολιάσουμε και να αναλύσουμε περισσότερο τη φράση αυτή του παραθέματος.
α) Η φράση «ξένα χέρια» δε σημαίνει μόνο τον κατακτητή, το ξένο κράτος κάτω από την κυριαρχία του οποίου βρίσκεται ένας λαός. Στην περίπτωση αυτή η ελευθερία καθορίζεται από το δυνάστη, δηλαδή το πόσο ελεύθερος θα είναι ένας λαός εξαρτάται από το «χέρι» του κατακτητή.
Δηλώνει και αυτούς που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για την κατάκτηση της ελευθερίας.
Σ’ αυτήν την περίπτωση οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σ’ αυτούς που αντιπροσωπεύουν τα «ξένα χέρια» και σ’ αυτούς που παίρνουν από τα χέρια αυτά «έτοιμη» την ελευθερία. Σ’ αυτήν την περίπτωση η ελευθερία δεν έχει κανένα νόημα. Γιατί οι άνθρωποι οι οποίοι δεν αγωνίστηκαν για την ελευθερία δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν την αξία της. Είναι ουσιαστικά σκλάβοι και όχι πραγματικά ελεύθεροι.
β) Ελεύθερος είναι ο άνθρωπος που έχει αγωνιστεί για την απόκτησή της και έχει πετύχει την ηθική του τελείωση. Εκείνος που δέχεται την ελευθερία ως δώρο είναι ουσιαστικά ανελεύθερος σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του.
«Είναι σκλάβος»:
α) Ο άνθρωπος, που τον διακρίνει το μίσος, η πλεονεξία και η αδικία, είναι σκλάβος των προσωπικών του παθών και συνεπώς ανελεύθερος.
β) Ο αδρανής, ο άνθρωπος που δεν έχει αγωνιστεί, ο νωθρός δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει την ελευθερία.
γ) Αυτός που δέχεται την ελευθερία σα δώρο είναι ουσιαστικά σκλάβος.
δ) Σκλάβος είναι και αυτός που δέχεται αδιαμαρτύρητα την επιβολή περιορισμών στην ελευθερία του.
ε) Η αξία ενός αγαθού, όπως είναι η ελευθερία, είναι ανάλογη με την σκληρότητα του αγώνα που έχει δώσει κάποιος άνθρωπος για να την κατακτήσει.
στ) Ο άνθρωπος που δέχεται την ελευθερία από άλλους, είναι μικρόψυχος, άτομο χωρίς προσωπικότητα, αξίες και ιδανικά.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει και να διαφυλάξει την ελευθερία, μόνο όταν συνειδητοποιήσει την αξία και το ρόλο που αυτή παίζει στη διασφάλιση της ευτυχίας και της ευημερίας τόσο του ατόμου ξεχωριστά, όσο και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα.
«Το αληθινό μπόι του ανθρώπου μετριέται με το μέτρο της λευτεριάς».
Ρίτσος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου