ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: ΠΑΙΔΕΙΑ - ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Το δικαίωμα στην εκπαίδευση

" H παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Kράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Eλλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες."

Άρθρο 16, παράγραφος 2 του Ελληνικού Συντάγματος

• Αυτοί που δίνουν καλή εκπαίδευση στα παιδιά, πρέπει να τιμώνται περισσότερο από εκείνους που τα γέννησαν, γιατί οι γονείς τους έδωσαν μόνο τη ζωή, οι παιδαγωγοί όμως την ικανότητα να ζουν καλά.» Αριστοτέλης

• «Δεν ξέρω τίποτα άλλο, για το οποίο κάθε λογικός άνθρωπος θα έπρεπε να νοιάζεται περισσότερο, παρά το πώς το παιδί του θα γίνει ο πιο καλός άνθρωπος.» Πλάτων
• «Διπλά βλέπουν όσοι έμαθαν γράμματα.» Πυθαγόρας
• «Η αγραμματοσύνη είναι μάνα όλων των κακών.» Πυθαγόρας

•  «Η εκπαίδευση είναι δύναμη που γιατρεύει την ψυχή.» Πλάτων 
• «Η παιδεία είναι δεύτερος ήλιος για τους ανθρώπους.» Πλάτων 

Στον Δάσκαλο
Του Κωστή Παλαμά

Σμίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές!
Κι ότι σ' απόμεινε ακόμη στη ζωή σου,
Μην τ' αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου!

 

Χτισ' το παλάτι, δάσκαλε σοφέ!
Κι αν λίγη δύναμη μεσ' το κορμί σου μένει,
Μην κουρασθείς. Είν' η ψυχή σου ατσαλωμένη.
 

Θέμελα βάλε τώρα πιο βαθειά,
Ο πόλεμος να μη μπορεί να τα γκρεμίσει.
Σκάψε βαθειά.Τι κι' αν πολλοί σ’ έχουνε λησμονήσει;

Θα θυμηθούνε κάποτε κι αυτοί
Τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας στην πλάτη,
   Υπομονή! Χτίζε, σοφέ, της κοινωνίας το παλάτι!

ΘΕΜΑ:

Η σημασία της παιδείας στη σημερινή εποχή είναι τεράστια, γιατί αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς ανάπτυξης και ολοκλήρωσης του ανθρώπου με πρωταρχική λειτουργία τη μεταβίβαση στους νέους της υλικής, πνευματικής, ηθικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Με βάση τα παραπάνω να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:

α) Πιστεύετε ότι η παιδεία που δέχεται σήμερα το άτομο είναι η πλέον κατάλληλη; Ποιους στόχους νομίζετε ότι πρέπει να έχει προκειμένου να διαμορφώσει προσωπικότητες άξιες να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των καιρών;

β) Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι φορείς της παιδείας; Κατά τη γνώμη σας εκπληρώνουν σήμερα το ρόλο τους ή έχουν απομακρυνθεί απ’ αυτόν;

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ:

Η παιδεία έχει ως πρωταρχικό στόχο τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου και τη μετάδοση όλων εκείνων των στοιχείων που θεωρούνται απαραίτητα για την

ατομική και κοινωνική πρόοδο. Κυρίως, σήμερα, που ο πολιτισμός έχει αποκτήσει ένα μονομερή προσανατολισμό και ο άνθρωπος έχει στρέψει το ενδιαφέρον του προς την ύλη, έχει γίνει «μονοδιάστατος», η παιδεία αποκτά πρωταρχική σημασία και θεωρείται ο κινητήριος μοχλός κάθε δραστηριότητας, καθώς επίσης και το τελευταίο καταφύγιο για το σύγχρονο άνθρωπο.

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ:

ΟΡΙΣΜΟΣ:

Παιδεία είναι η σκληρή και επίπονη προσπάθεια του ανθρώπου, που αρχίζει από τη νηπιακή ηλικία και τελειώνει με το θάνατό του και έχει ως σκοπό την καλλιέργεια των σωματικών, των πνευματικών του ικανοτήτων και την ολοκλήρωση της ηθικής του προσωπικότητας.

Σύμφωνα με τον Ε. Π. Παπανούτσο: «Η παιδεία είναι το κληροδοτούμενο από γενιά σε γενιά κεφάλαιο των πνευματικών αγαθών, που σχηματίζεται μέσα στην ιστορία και από την ιστορία, με τον ατομικό και συλλογικό μόχθο των ανθρώπων».

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:

Διαχρονική εξέταση και παρουσίαση της έννοιας της παιδείας από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ:

Α’ ΕΡΩΤΗΜΑ:

Α’ 1

Η παιδεία, ως πρωταρχικός θεσμός, αντανακλά όλες τις μεταβολές που σημειώνονται μέσα σε μια κοινωνία. Επομένως, μια κοινωνία σε κρίση, όπως είναι η σημερινή, δεν είναι δυνατό να μην επηρεάζει το χαρακτήρα της σύγχρονης παιδείας. Η παρεχόμενη παιδεία λοιπόν διαστρεβλώνεται και αλλοιώνεται, όταν η κοινωνία από την οποία παράγεται, νοσεί.

Η παιδεία που παρέχεται στη σημερινή εποχή στους νέους ανθρώπους έχει περισσότερο χρησιμοθηρικό χαρακτήρα παρά παιδευτικό. Παρέχονται «στείρες» αναφομοίωτες γνώσεις που βοηθούν στην επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων, με σκοπό να εκπληρώσουν με επιτυχία τους στόχους της παραγωγικής διαδικασίας. Με τον τρόπο όμως αυτό ο θεσμός της παιδείας οδηγείται σε αδιέξοδο, γιατί βασική επιδίωξη δε θα πρέπει να είναι η δημιουργία εξειδικευμένων επιστημόνων και τεχνικών, χωρίς να έχει επιτευχθεί ταυτόχρονα και η ολόπλευρη καλλιέργεια του πνεύματός τους.

Δεν έχουν ουσιαστική αξία οι γνώσεις, όταν αυτές δε συνοδεύονται από τη σωστή διάπλαση του ανθρώπινου ήθους και της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Επομένως η παιδεία, ακολουθώντας τις επικρατούσες τάσεις της σύγχρονης εποχής, κρίνεται αναποτελεσματική και ανεπαρκής σε ό,τι αφορά την ουσιαστική βοήθεια που θα πρέπει να παρέχει στον άνθρωπο.

Α’ 2

Η παιδεία για να μπορέσει πραγματικά να διαμορφώσει ανθρώπους ολοκληρωμένους πρέπει να πληρεί μια σειρά από προϋποθέσεις:

1. Στροφή προς τον ανθρωπισμό (ανθρωπιστική ή ουμανιστική παιδεία)^. Ο άνθρωπος θα πρέπει να διακρίνεται από ορισμένα ιδανικά και αξίες που διασώζουν την ανθρωπιά του και καλλιεργούν τον εσωτερικό του κόσμο. Αυτές είναι οι αξίες της αγάπης, δικαιοσύνης, αλληλεγγύης, εντιμότητας, αλληλοβοήθειας, αυτοθυσίας για το συνάνθρωπο, ελευθερίας, αξιοπρέπειας και ευθύνης για την πρόοδο του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.

2. Καλλιέργεια της λογικής, κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού πάνω σε σημαντικά σύγχρονα προβλήματα. Ο άνθρωπος σήμερα, πέρα από την αναμφισβήτητη επιστημονική πρόοδο, είναι επιρρεπής – όπως και σε παλαιότερες εποχές – στο φανατισμό, στο δογματισμό και στην παθητική υιοθέτηση μηνυμάτων, χωρίς να έχει προηγηθεί η κριτική επεξεργασία τους. Η παιδεία λοιπόν, θα πρέπει να δώσει στον άνθρωπο τις κατάλληλες γνώσεις – εφόδια, ώστε να γίνει πραγματικά ελεύθερος και ανεξάρτητος. Μόνο με την καλλιέργεια του ορθού λόγου, της κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού είναι δυνατόν ο άνθρωπος ν’ απαλλαγεί από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες που οδηγούν σε πνευματικό λήθαργο.     

3. Ευαισθητοποίηση των ανθρώπων^. Στη σημερινή εποχή, εποχή έντονης τυποποίησης και μηχανοποίησης, επιβάλλεται η ευαισθητοποίηση του ατόμου. Η ηθική καλλιέργεια μπορεί ν’ αποτελέσει τρόπο αντιμετώπισης της ανηθικότητας που διαποτίζει όλους τους τομείς της κοινωνίας.

4. Δημιουργία ανθρώπων με ήθος, με συνέπεια, με υπευθυνότητα, των οποίων ο τρόπος ζωής θα βρίσκεται σε πλήρη αντιστοιχία με τον τρόπο σκέψης.

5. Μετάδοση ουσιαστικών γνώσεων που θα βοηθήσουν το άτομο όχι μόνο στο επιστημονικό ή επαγγελματικό έργο του, αλλά και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής του.

6. Συμβολή στην ομαλή κοινωνικοποίηση των ατόμων και ιδιαίτερα των νέων. Χρέος της παιδείας, λοιπόν, είναι η καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης. Η κοινωνικοποίηση των ατόμων πραγματοποιείται με την: α) ένταξή τους στις οικονομικές διαδικασίες, β) στις πολιτικές διαδικασίες, γ) στις πολιτιστικές διαδικασίες.

Β’ ΕΡΩΤΗΜΑ:

Β’ 1

Οι σημαντικότεροι φορείς της παιδείας είναι οι εξής:

α) Η οικογένεια.

β) Το σχολείο.

γ) Οι κοινωνικές συναναστροφές.

δ) Η εποχή που ζει το άτομο.

ε) Το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται το άτομο.

στ) Το ίδιο το άτομο αποτελεί φορέα παιδείας.

ζ) Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.).

Δε θα πρέπει απλώς να αναφέρουμε ποιοι είναι οι σημαντικότεροι φορείς της παιδείας, αλλά και να εξηγήσουμε πως αυτοί συμβάλλουν στην δημιουργία της.

Β’ 2

Οι φορείς της παιδείας σήμερα αντανακλούν την κρίση της σύγχρονης κοινωνίας. Επομένως, δεν εκπληρώνουν το ρόλο τους, αλλά τείνουν ν’ απομακρυνθούν ολοένα και περισσότερο απ’ αυτόν.

Συγκεκριμένα:

1. Η οικογένεια διέρχεται μια βαθιά κρίση με αποτέλεσμα να μην μπορεί να μεταδώσει τις αναγκαίες αξίες που κρίνονται απαραίτητες για την αντιμετώπιση των κινδύνων και προβλημάτων που υποκρύπτει η σύγχρονη κοινωνία.

2. Το σχολείο και το εκπαιδευτικό σύστημα που αυτό εκπροσωπεί χωλαίνει, άμεση συνέπεια των κοινωνικών συνθηκών μέσα στις οποίες επιτελεί το έργο του. Πολλές φορές παρέχει «ξερές», γενικές και αναφομοίωτες γνώσεις^. Δεν προβληματίζει και δεν κεντρίζει τα ενδιαφέροντα των νέων, με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται ο στόχος και ο σκοπός λειτουργίας των διαφόρων βαθμίδων της εκπαίδευσης.

3. Οι κοινωνικές συναναστροφές χαρακτηρίζονται από την απουσία δεσμών φιλίας, αλληλεγγύης και αγάπης. Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι τυπικές, απρόσωπες, επιφανειακές. Ο άνθρωπος αποξενώνεται από τους συνανθρώπους του, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται έντονες ανταγωνιστικές τάσεις και να καλλιεργούνται πρότυπα ατομικισμού.

4. Η εποχή που ζει το άτομο χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία του καταναλωτισμού, του ανταγωνισμού, της εξειδίκευσης, της τυποποίησης, μηχανοποίησης και μαζοποίησης της ζωής. Αυτά τα στοιχεία συνθέτουν το κλίμα της εποχής και επιβεβαιώνουν την απουσία προτύπων συμπεριφοράς.

5. Ο άνθρωπος στη σύγχρονη εποχή έχει αλλοτριωθεί όσον αφορά το φυσικό περιβάλλον και τον εαυτό του, με αποτέλεσμα οι φορείς αυτοί να επιδρούν αρνητικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.

6. Τέλος, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πολλές φορές παραπληροφορούν και διαστρεβλώνουν την κοινωνική πραγματικότητα, μετατρέποντας τους ανθρώπους σε παθητικούς δέκτες μηνυμάτων με απώτερους σκοπούς την ιδεολογική καθοδήγηση και την κατανάλωση υλικών αγαθών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:

Περισσότερο από κάθε εποχή, η δική μας χρειάζεται την παιδεία. Και αυτό γιατί η εποχή μας μαστίζεται από πλήθος προβλημάτων. Η βία, η απανθρωποίηση, η απόλυτη εξειδίκευση, οι φανατισμοί και οι πυρηνικοί εξοπλισμοί αποτελούν νοσηρά φαινόμενα^. Μόνο μέσω μιας παιδείας ανθρωπιστικής, καθολικής είναι δυνατό να αντιμετωπιστούν και να ξεπεραστούν.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ (1):

ΦΟΡΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ:

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ:

Δίνει στο παιδί τις απαραίτητες βάσεις, τις πρώτες γνώσεις, καλλιεργεί την κρίση του και του παρέχει πρότυπα συμπεριφοράς. Μέσα στο περιβάλλον της οικογένειας το παιδί θα κάνει τις πρώτες προσπάθειες να συνειδητοποιήσει το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον που το περιβάλλει. Η οικογένεια λοιπόν, σημαδεύει το παιδί όσον αφορά την καλλιέργεια της προσωπικότητάς του. Εδώ βρίσκεται και η υποχρέωση των γονέων να δημιουργήσουν το απαραίτητο κλίμα γύρω από το παιδί, το οποίο θα λειτουργήσει θετικά, όχι μόνο για τα πρώτα παιδευτικά βήματά του, αλλά και για τη μετέπειτα ζωή του.

ΣΧΟΛΕΙΟ:

Είναι ο πρώτος κοινωνικός χώρος του παιδιού έξω από το γνωστό οικογενειακό του περιβάλλον. Το σχολείο με τη συστηματική αγωγή και τη μετάδοση γνώσεων είναι δυνατό να οδηγήσει το παιδί στην πνευματική και ηθική του ολοκλήρωση. Μέσα στο σχολείο το νεαρό άτομο μαθαίνει τους κανόνες του ομαδικού «παιχνιδιού». Με άλλα λόγια μαθαίνει να ζει μ’ άλλα άτομα και γενικά να λειτουργεί ως μέλος ενός ευρύτερου συνόλου. Από την άλλη πλευρά το σχολείο συντελεί στον επαγγελματικό προσανατολισμό του παιδιού. Άρα, αποτελεί ένα σημαντικό φορέα κοινωνικοποίησης, συντελώντας στην ανάπτυξη του ανθρώπου και ως μέλους της κοινωνίας.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΑΣΤΡΟΦΕΣ:

Πέρα από το σχολείο και την οικογένεια, σημαντικό ρόλο στην πορεία του ανθρώπου προς την πνευματική του ολοκλήρωση, παίζουν και οι κοινωνικές συναναστροφές. Σήμερα, ο νέος άνθρωπος έχει πολλές δυνατότητες να αναπτύξει σχέσεις φιλίας μέσα από διάφορους φορείς και θεσμούς, όπως είναι το σχολείο, τα κέντρα νεότητας, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, ο εργασιακός χώρος. Οι συναναστροφές παρέχουν στον άνθρωπο πρότυπα συμπεριφοράς που βοηθούν στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και στην οργάνωση του πνευματικού κόσμου.

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ:

Είναι δυνατό να μεταβιβάσει στο νέο άτομο πρότυπα, αξίες και ιδανικά με βάση τα οποία μπορεί να οργανώσει τη ζωή του.

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ:

Το φυσικό περιβάλλον επιδρά στην ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου.

ΤΟ ΙΔΙΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ:

Φέρει κληρονομικές καταβολές, έμφυτα χαρακτηριστικά, προδιαθέσεις που με τα κατάλληλα ερεθίσματα μπορούν να βοηθήσουν στην οργάνωση της προσωπικότητας  του ατόμου. Επομένως, το ίδιο το άτομο φέρει έμφυτα κάποια γνωρίσματα τα οποία η παιδεία αργότερα καλλιεργεί.

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ:

Επηρεάζουν την ιδεολογία και γενικά τον τρόπο ζωής, κυρίως των νέων ανθρώπων, παρέχοντας ερεθίσματα. Το γεγονός αυτό διευκολύνεται και λόγω της αμεσότητας που διακρίνει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Φυσικά, ο θετικός ή αρνητικός προσανατολισμός του νέου εξαρτάται από την πολυφωνία και την ελευθεροτυπία που θα πρέπει να διακρίνει τα μέσα ηλεκτρονικής και γραπτής ενημέρωσης.

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ:

Βοηθάει στη διάπλαση του χαρακτήρα και στον εξευγενισμό της ψυχής. Εξυψώνει τον άνθρωπο ηθικά.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ (2):

ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ:

α) Διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου:

Διαμόρφωση πεποιθήσεων, στάσεων, αξιών, οργάνωση της ζωής του ανθρώπου. Αυτό πετυχαίνεται με την πνευματική καλλιέργεια, που σημαίνει την κατάρτιση του ανθρώπου από άποψη γνώσεων.

Οι γνώσεις αυτές αφορούν:

1. Τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου (αυτογνωσία). Με την αυτογνωσία ο άνθρωπος συνειδητοποιεί και μέσα από την αυτοκριτική τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του, τα προτερήματα και τα ελαττώματα. Έτσι, απομακρύνεται από την αλαζονεία και τον εγωκεντρισμό, ενώ αντίθετα αποκτά αυτοέλεγχο, αυτοπειθαρχία και αυτοκυριαρχία. Με αυτόν τον τρόπο πετυχαίνει την πνευματική ολοκλήρωση και ηθική τελείωσή του.

2. Το εξωτερικό περιβάλλον, το οποίο διακρίνεται σε φυσικό και κοινωνικό. Ο άνθρωπος αποκτώντας γνώσεις για το φυσικό περιβάλλον το απομυθοποιεί και το βλέπει με τις πραγματικές του διαστάσεις. Από την άλλη πλευρά εξοικειώνεται με τον κοινωνικό χώρο, μαθαίνει τους μηχανισμούς λειτουργίας των κοινωνικών δομών, τις σχέσεις που διέπουν τους ανθρώπους μεταξύ τους και με αυτό τον τρόπο εντάσσεται ομαλά μέσα σ’ αυτόν.

Γενικά, θα λέγαμε πως η παιδεία δίνει μια σαφή εικόνα στο άτομο του υποκειμενικού και αντικειμενικού χώρου με τη βοήθεια των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών.

β) Καλλιέργεια της λογικής, της κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού:

Με τη βοήθεια της παιδείας ο άνθρωπος μαθαίνει να χρησιμοποιεί τη λογική του και επομένως απομακρύνεται από το μύθο, την πλάνη και την προκατάληψη. Αντίθετα, οδηγείται στον ορθό λόγο, στην επιστημονική γνώση, στην αλήθεια και αντικειμενικότητα. Έτσι αποφεύγει τον κίνδυνο να μετατραπεί σε ετερόφωτη προσωπικότητα^. Απεναντίας μεταβάλλεται σε υπεύθυνη, συνειδητοποιημένη ύπαρξη, που έχει άμεση αντίληψη των κοινωνικών καταστάσεων και υποβάλλει σε βασανιστικό έλεγχο τις αποφάσεις του. Το γεγονός αυτό είναι δυνατόν να τον οδηγήσει στην εσωτερική απελευθέρωση.

Επίσης, η δημοκρατική παιδεία μπορεί να προβληματίσει τους ανθρώπους και να τους ευαισθητοποιήσει.

Με την καλλιέργεια του διαλόγου βοηθά τους ανθρώπους να διευρύνουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες και να τους απομακρύνουν από το φανατισμό και το δογματισμό. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό κυρίως στη σημερινή εποχή όπου επικρατεί μια σύγχυση ιδεολογική σε όλα τα επίπεδα και κυριαρχεί ο φανατισμός.

γ) Ευαισθητοποίηση του ανθρώπου: (είναι απαραίτητη, λόγω της τυποποίησης και μηχανοποίησης της σύγχρονης εποχής).

Η παιδεία βοηθά στον εξευγενισμό της ψυχής του ανθρώπου. Οδηγεί στη σύλληψη και γεύση της ομορφιάς της ζωής. Καλλιεργεί και μέσω της τέχνης το ωραίο, το ιδεώδες, το υψηλό και οδηγεί στην ολοκλήρωση της πνευματικής καλλιέργειας και στην καθολική αντίληψη της ζωής. Με αυτόν τον τρόπο πετυχαίνεται ο ψυχικός εξευγενισμός του ανθρώπου και ταυτόχρονα έρχεται σε επαφή με αιώνιες και αναλλοίωτες αξίες, όπως η εσωτερική ελευθερία, η εντιμότητα, η αλληλεγγύη, η αγάπη, ο αλτρουισμός και η αλληλοβοήθεια. Έτσι, ο άνθρωπος είναι σε θέση να επιλέξει ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο, στην ομορφιά και στην ασχήμια, στην αλήθεια και στο ψέμα και να οδηγηθεί σε μια συνειδητοποιημένη ηθική πράξη. Σε αντίθετη περίπτωση οδηγείται στη μονομέρεια, στη μονοδιαστατικότητα και στον παρωπιδισμό. 

δ) Κοινωνικοποίηση του ανθρώπου:

Ο άνθρωπος με τη βοήθεια της παιδείας εντάσσεται στην κοινωνία. Με λίγα λόγια εντάσσεται στις οικονομικές διαδικασίες, στις πολιτικές διαδικασίες και στις πολιτιστικές διαδικασίες.

Η ένταξη του ατόμου στις οικονομικές διαδικασίες πετυχαίνεται με τον ορθολογικό επαγγελματικό προσανατολισμό και την ειδική κατάρτιση. Με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος πετυχαίνει την οικονομική του χειραφέτηση και έτσι, αργότερα δεν είναι αναγκασμένος στη ζωή του να κάνει συμβιβασμούς και παραχωρήσεις σε βάρος της συνείδησης και αξιοπρέπειάς του.

Η ένταξη του ατόμου στις πολιτικές διαδικασίες σημαίνει ταυτόχρονα και πολιτικοποίησή του, όχι όμως κομματικοποίησή του. Ξεπερνώντας τον ατομικισμό του, συμμετέχει στις «κοινές» υποθέσεις του κράτους και συνεργάζεται στενά με τους συνανθρώπους του για την επίλυση των προβλημάτων που ανακύπτουν.

Τέλος, ο άνθρωπος με την ένταξή του στις πολιτιστικές διαδικασίες, γίνεται μέτοχος των εξελίξεων στο χώρο των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών. Έτσι, γίνεται δέκτης κουλτούρας και μπορεί να αναλάβει τη μεταλαμπάδευση της πολιτιστικής κληρονομιάς στη νέα γενιά.

Ορισμοί:

Παιδεία είναι η διαδικασία της αγωγής, η οποία με τη συστηματική και την ευκαιριακή απόκτηση γνώσεων και αξιών στοχεύει στην πνευματική, ηθική και κοινωνική ολοκλήρωση του ατόμου. Η πολύπλευρη μόρφωση και η σφαιρική καλλιέργεια του ανθρώπου συναποτελούν την έννοια της παιδείας.

Εκπαίδευση είναι η συστηματική διαδικασία μετάδοσης γνώσεων σε παιδαγωγικά κυρίως ιδρύματα με στόχο την ανάπτυξη των πνευματικών, σωματικών και ηθικών ικανοτήτων του ατόμου. Η ίδια αποτελεί θεμελιώδη κοινωνικό θεσμό και διακρίνεται σε πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Η μάθηση [...] θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα μέσα αγωγής και μόρφωσης [..].

Μάθηση δεν είναι η κατάκτηση κάποιας ύλης ή η οικειοποίηση κάποιας γνώσης, έννοιας ή ιδέας, αλλά και η απόκτηση ικανοτήτων (φυσικών και πνευματικών), δεξιοτήτων και ενδιαφερόντων κλπ και ακόμα η αξιοποίηση ενός συστήματος αξιών.

Η μάθηση συμβαίνει σε ένα οργανισμό, όταν η δραστηριότητα αυτού επιφέρει μια

σχετικά σταθερή αλλαγή στη συμπεριφορά του

Α. Δανασσής- Αφεντάκης

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕIΜΕΝΟΥ

Η νέα πραγματικότητα (παγκοσμιοποίηση, αγορά εργασίας, ανάπτυξη τεχνολογίας, απειλή ιδανικών ελευθερίας κλπ.) επιβάλλει τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου της εκπαίδευσης. Σε μια επιστολή σας προς τον Υπουργό Παιδείας παρουσιάστε το νέο ρόλο που καλείται να διαδραματίσει το σχολείο στον 21^ο  αιώνα. (500-600 λέξεις) .

ΑΘΗΝΑ 21-3-05

Προς κ. Υπουργό Παιδείας

   Αξιότιμε κύριε Υπουργέ,

η νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επιστημών, με τον παγκόσμιο και πολυπολιτισμικό χαρακτήρα που λαμβάνει η ανθρώπινη κοινωνία, με τα ηθικά προβλήματα που ανακύπτουν από αυτές τις εξελίξεις, είναι φυσικό να επιβάλει και τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου και της αποστολής της εκπαίδευσης. Το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται λοιπόν να προετοιμάσει τα σημερινά παιδιά να ζήσουν και να προοδεύσουν σε μια παγκόσμια κοινωνία με νέες ανάγκες, νέα προβλήματα και, βέβαια, νέες δυνατότητες.

  Όπως γνωρίζετε, περισσότερο από τον καθένα, οι αλλαγές που πρέπει να συντελεστούν στην εκπαίδευση είναι πολλές, αναγκαίες και ριζικές σε κάποια σημεία, με αποτέλεσμα να γεννήσουν και αντιδράσεις. Ωστόσο, έχετε τη δύναμη, την ικανότητα και το ήθος για να προχωρήσετε σε αυτές.

 Κατ' αρχάς, η τεχνολογική και επιστημονική πρόοδος άλλαξε τα δεδομένα στην αγορά εργασίας, στην παροχή γνώσης αλλά και εν γένει στην οργάνωση των κοινωνιών. Οι μαθητές λοιπόν επιβάλλεται να εξοικειωθούν με τη νέα τεχνολογία. Για παράδειγμα, τα προγράμματα πληροφορικής στα σχολεία πρέπει επιτέλους να τελειοποιηθούν. Το διαδίκτυο, λόγου χάρη, πρέπει να αποτελέσει πια μέρος της καθημερινής σχολικής πραγματικότητας. Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι στις μέρες μας περισσότερη αξία έχει η πρόσβαση στη γνώση και όχι τόσο η ίδια η γνώση, αφού συνεχώς ανανεώνεται. Σημαντικό, κύριε Υπουργέ, είναι ακόμη οι μαθητές να μπορούν να επιλέγουν τις πληροφορίες που δέχονται από τα Μ.Μ.Ε., να τις αποκωδικοποιούν και να τις διασταυρώνουν. Έτσι μόνο θα αντισταθούν στον καταιγισμό των ΜΜΕ, στην προπαγάνδα και τα καταναλωτικά πρότυπα ζωής. Έτσι, θα μπορούν να αξιοποιούν τα γνωστικά -και όχι μόνο- μηνύματα που δέχονται. Από την άλλη, η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη έφερε στην επιφάνεια ηθικά προ- βλήματα, τα οποία ως αυριανοί πολίτες θα κληθούμε να τα αντιμετωπίσουμε. Προβλήματα όπως η κλωνοποίηση, η αναπαραγωγή πανομοιότυπων ανθρώπων, οι μεταλλαγμένες τροφές και η καταστροφή του περιβάλλοντος. Κατά συνέπεια, το σχολείο, ανταποκρινόμενο στο ρόλο του, οφείλει να παρέχει αρχικά οικολογική εκπαίδευση. Κι ακόμη να μας εισάγει στα προβλήματα της εξέλιξης, προβλήματα βιοηθικής κυρίως, ώστε να οξύνεται ο προβληματισμός μας και να προσεγγίζουμε σταδιακά τις λύσεις αυτών των προβλημάτων.

 Κύριε Υπουργέ,

εσείς στα πλαίσια της εργασίας σας έχετε ήδη βιώσει αυτό που όλοι καλούν «πλανητικό χωριό». Επειδή δεν αργεί η μέρα που και εμείς θα ενταχθούμε στην πραγματικότητα της παγκόσμιας κοινωνίας, το εκπαιδευτικό σύστημα είναι ανάγκη να δώσει προτεραιότητα στη γλωσσομάθεια.

Η ορθή εκμάθηση ξένων γλωσσών στο δημόσιο σχολείο δεν είναι πια πολυτέλεια, είναι ανάγκη και απαίτηση κάθε Έλληνα μαθητή. Το σπουδαιότερο όμως είναι το σχολείο να μας βοηθήσει να συνυπάρξουμε αρμονικά με τους άλλους λαούς. Κι αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μας καλλιεργήσει το σεβασμό στη διαφορετικότητα, την αρετή της ανεκτικότητας. Να τονώσει τους πολιτιστικούς δεσμούς μεταξύ των λαών, με παράλληλη άμβλυνση των αντιθέσεων. Να δημιουργήσει ανθρώπους εθνιστές, όχι εθνικιστές, καλλιεργώντας παράλληλα τη φιλοπατρία και την οικουμενική συνείδηση. Οι κίνδυνοι άλλωστε πολιτιστικής αλλοτρίωση ς από την επερχόμενη παγκοσμιοποίηση ελλοχεύουν. Γι' αυτό η διεθνιστική παιδεία πρέπει να συνοδευτεί από την εθνική, από την τόνωση της ιστορικής μνήμης, έξω όμως και πέρα από την υιοθέτηση εθνικιστικών αντιλήψεων.

  Όλα αυτά όμως προϋποθέτουν την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών. Το σχολείο που ονειρευόμαστε, κύριε Υπουργέ, σε αυτό πρέπει να συμβάλλει. Να μας βοηθήσει να αμφιβάλουμε γόνιμα, να αμφισβητούμε όχι για να αμφισβητήσουμε, να σκεπτόμαστε ελεύθερα και να προβληματιζόμαστε υγιώς. Και όχι μόνο αυτό. Το σχολείο των ονείρων μας οφείλει να καλλιεργεί και την ηθική μας συνείδηση. Τα σύγχρονα προβλήματα -και όχι μόνο αυτά- έχουν πάνω απ' όλα κοινωνική και ηθική διάσταση. Πρότυπα, αξίες, ιδανικά, αυτά ζητάμε. Παράλληλα, ως αυριανοί πολίτες και δη της πανανθρώπινης κοινωνίας, επιβάλλεται να είμαστε ενημερωμένοι για τα πολιτικά δρώμενα και τις εξελίξεις, να έχουμε οξυμένο πολιτικό κριτήριο. Κι αυτό είναι, πρέπει να είναι, έργο της εκπαίδευσης.

  Τα παραπάνω θα αποτελέσουν χίμαιρα, παρά τις όποιες προσπάθειές σας, αν ο δάσκαλος δεν ανταποκριθεί στο νέο, είναι αλήθεια πολυσύνθετο, ρόλο του. Πέραν της αναγκαίας κατάρτισής του, πρέπει να χαρακτηρίζεται από την αγάπη γι' αυτό που κάνει και για τα παιδιά. Να είναι γνώστης των σύγχρονων μεθόδων της παιδαγωγικής, να δημιουργεί προϋποθέσεις για την ανάληψη πρωτοβουλιών από τους μαθητές, να αποτελεί ο ίδιος πρότυπο και όχι να παρουσιάζεται ως αυθεντία. Κι ακόμη, ο δάσκαλος στο αυριανό σχολείο πρέπει να αναλαμβάνει ρόλο συντονιστή και καθοδηγητή στην ανεύρεση και χρήση του γνωστικού υλικού.

  Αξιότιμε κύριε Υπουργέ,

έχετε αποδείξει έως τώρα την ευαισθησία σας για ένα καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα. Οι ταχύρρυθμες όμως εξελίξεις επιβάλλουν άμεσες μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση, μεταρρυθμίσεις που πρώτος εσείς οφείλετε να μελετήσετε, να προτείνετε και να κατοχυρώσετε θεσμικά, πριν μας προλάβουν οι αλλαγές της «παγκόσμιας κοινωνίας».

Με σεβασμό

Τώρα που έφτασε η στιγμή της αποφοίτησής σας από το Λύκειο, αξιοποιώντας τις εμπειρίες της σχολικής σας ζωής, να γράψετε μια επιστολή προς τον Υπουργό Παιδείας, στην οποία να διατυπώνετε τεκμηριωμένα τις απόψεις σας για τις αλλαγές που θα θέλατε να γίνουν στο σχολείο, προκειμένου αυτό να ανταποκρίνεται αποτελεσματικότερα στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας (500 - 600 λέξεις).

Οδηγία: Με δεδομένο ότι το κείμενο απευθύνεται στον Υπουργό Παιδείας και εκφράζει την προσωπική άποψη του κάθε μαθητή, επιβάλλεται η χρήση μιας τυπικής εισαγωγής που πρέπει να έχει μια επιστολή που απευθύνεται σε κάποιο σημαίνον πρόσωπο (όπως χρήση κλητικής προσφώνησης – «Κύριε Υπουργέ» -, χρήση Α΄ενικού προσώπου). 

  Το κείμενο, ωστόσο, που ζητείται από τους μαθητές, δεν παύει να είναι κείμενο πειθούς, εφόσον ο τύπος της συγκεκριμένης επιστολής ικανοποιεί μια συγκεκριμένη επικοινωνιακή ανάγκη, την πρόταση αλλαγών από την πλευρά του μαθητή και την αντίστοιχη αιτιολόγησή τους (τον ίδιο επικοινωνιακό στόχο θα μπορούσε να έχει μια συνέντευξη ή ένα υπόμνημα η μια επιστημονική εισήγηση η μια δημοσιογραφική έρευνα ή ένα δοκίμιο).

�� Τυπικό δείγμα αρχής («προλόγου») μιας επιστολής:

Κύριε Υπουργέ,

όντας κι εγώ ένας από τους χιλιάδες νέους που βρίσκονται στο κατώφλι της ένταξης στον ευρύτερο κοινωνικό, πολιτικό και επαγγελματικό στίβο, και επιχειρώντας μιας αποτίμηση της προσφοράς του ελληνικού σχολείου στην παραπάνω διαδικασία, θα πρότεινα μια σειρά από βασικές, κατά τη γνώμη μου, αλλαγές.

Κύριο Μέρος:

* Μεταβατική περίοδος ή παράγραφος:

Οι όποιες αλλαγές επιβάλλονται από τις νέες κοινωνικές αναγκαιότητες και αποτελούν συνάρτηση των πιέσεων που ασκεί η κοινή γνώμη στην πολιτεία και, φυσικά, της εκάστοτε πολιτικής βούλησης που θα τις θεσμοθετήσει.

Πρώτη Θεματική Περίοδος: Βελτίωση της ποιότητας του περιεχομένου των σχολικών προγραμμάτων.

→ Τι εννοούμε μ’ αυτό;

- Εισαγωγή θεωρητικών μαθημάτων με περιεχόμενο άμεσης πρακτικά χρησιμότητας (περιβαλλοντική εκπαίδευση, καταναλωτική αγωγή, υγεία και διατροφή, κοινωνιολογικές προσεγγίσεις σοβαρών φαινομένων, κατάργηση των γενικόλογων εισαγωγών σε ορισμένα μαθήματα).

- Εισαγωγή πληροφορικής σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

- Εισαγωγή εργαστηριακών εφαρμογών στα μαθήματα της φυσικής, της χημείας,

της βιολογίας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

→ Σε τι εξυπηρετούν οι συγκεκριμένες αλλαγές;

- Στο περιεχόμενο των θεωρητικών μαθημάτων ο μαθητής να μπορεί να αποκωδικοποιεί με μεγαλύτερη ακρίβεια τον κόσμο του και να συνθέτει εκφραζόμενος πρωτότυπα…

- Η εξοικείωση με τα νέα συστήματα επικοινωνίας (εύκολη πρόσβαση στη γνώση, μέσω του διαδικτύου, γρήγορη πρόσληψη και επιλογή γνωστικών αντικειμένων, αποτελεσματικότερη επεξεργασία δεδομένων και σύνθεση).

- Οι εργαστηριακές εφαρμογές βοηθούν τους μαθητές να αντιληφθούν εποπτικά τη λειτουργία των φυσικών πραγμάτων και μέσα από το πείραμα και την παρατήρηση να οργανώνουν και να εδραιώνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη θεωρητική γνώση.

Δεύτερη Θεματική Περίοδος: Αναβάθμιση υλικοτεχνικής υποδομής .

→ Τι εννοούμε μ’ αυτό;

- Καλύτερα κτήρια

- Οργάνωση βιβλιοθηκών (ηλεκτρονική βιβλιοθήκη)

- Σύγχρονες αθλητικές εγκαταστάσεις

- Κατάλληλα εξοπλισμένα εργαστήρια

- Χώροι εκδηλώσεων

- Ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων (θεατρικές παραστάσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις , κινηματογραφικές προβολές, συναυλίες…)

- Μείωση των πληθυσμιακών μεγεθών σε κάθε τμήμα της τάξης.

→ Γιατί αποτελεί επιτακτική ανάγκη;

- Τα καλύτερα κτήρια σημαίνουν πιο εκλεπτυσμένο περιβάλλον, καλύτερη ψυχική διάθεση.

- Πρόσβαση στη βιβλιογραφία, εθισμός στην ερευνητική διαδικασία, εξοικείωση με τον τρόπο λειτουργίας ενός αναγνωστηρίου.

- Σωματική άσκηση, ανάπτυξη γνήσιου φίλαθλου πνεύματος.

- Εποπτική αντίληψη της λειτουργίας των φυσικών φαινομένων.

- Διαμόρφωση αισθητικής αγωγής, ποιότητα ζωής.

- Αμεσότερη επικοινωνία, ενεργητικότερη συμμετοχή στη διαδικασία της μάθησης, επανατροφοδότηση της επικοινωνίας.

* Τρίτη Θεματική Περίοδος: Επαναπροσδιορισμός του ρόλου του εκπαιδευτικού.

→ Τι εννοούμε μ’ αυτό;

- Συνεχής επιμόρφωση, προσαρμογή στα νέα δεδομένα .

- Οικονομική αναβάθμιση του κλάδου των εκπαιδευτικών.

→ Γιατί αποτελεί επιτακτική ανάγκη;

- Εξοικείωση με τις νέες παιδαγωγικές μεθόδους, ενημέρωση για τις προόδους στο χώρο των συναφών με το αντικείμενο του εκπαιδευτικού επιστημών, συνεπής άσκηση του εκπαιδευτικού έργου σ’ έναν κόσμο που διαρκώς εξελίσσεται .

- Απερίσπαστη ενασχόληση του εκπαιδευτικού με το διδακτικό και παιδαγωγικό του έργο στα πλαίσια της προοπτικής και ενός ολοήμερου σχολείου.

Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα είναι απόρροια των ευρύτερων κοινωνικών δομών. Επομένως δεν είναι το αποκλειστικά υπεύθυνο για την ημιμάθεια και την ακρισία του νέου – και όχι μόνο – ανθρώπου. Αιτιολογήστε συνολικά το φαινόμενο, αξιολογήστε το σε σχέση με την πρόοδο και διατυπώστε προτάσεις, προκειμένου αυτή να επιτευχθεί ουσιαστικά. Σε ποιο βαθμό η τεχνολογία δύναται να αξιοποιηθεί προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση; Δώστε στην εργασία σας τη μορφή άρθρου εκπαιδευτικού εντύπου και μην ξεπεράσετε τις 600 λέξεις.

Κάθε άρθρο προς δημοσίευση προϋποθέτει τίτλο αναλόγου ύφους με το ίδιο, καθώς και με το έντυπο για το οποίο προορίζεται.

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΠΡΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗ:

ύπαρξη ημιμαθών, μη κριτικά σκεπτόμενων νέων – και όχι μόνο – ανθρώπων, σήμερα.

ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ ΠΡΟΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ:

1. α. Αιτίες, συνολικές

    β. αιτίες, σχετικές με την εκπαίδευση

2. Επιπτώσεις ως προς την πρόοδο

3. α. Προτάσεις, προκειμένου να επιτευχθεί η ουσιαστική πρόοδος

    β. Επιπλέον προτάσεις, σχετιζόμενες με την αξιοποίηση της τεχνολογίας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

1α.

Ο υπερκαταναλωτισμός και ο έντονος ρυθμός ζωής που επιβάλλει στερούν από το σύγχρονο άνθρωπο, ιδιαίτερα το νέο, ευκαιρίες καλλιέργειας της κρίσης και της πρωτοβουλίας του.

Ο ελεύθερος χρόνος, που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί προς την παραπάνω κατεύθυνση, είναι ανύπαρκτος ή αναλώνεται σε επιφανειακές, ακόμη και επιβλαβείς ενασχολήσεις.

Η εργασία είναι, συνήθως, μονοδιάστατη-εξειδικευμένη. Εμποδίζει τη δημιουργικότητα, περιορίζει την κρίση, την αντίληψη , τη φαντασία.

Ο αλλοτριωτικός ρόλος των ΜΜΕ και η συνακόλουθη παθητικότητα που προκαλούν στο κοινό τους ευθύνονται καίρια για την αδράνεια του σύγχρονου ανθρώπου.

Η απουσία πνευματικότητας, ουσιαστικού ενδιαφέροντος για τα γράμματα και τις τέχνες σχετίζονται, κυρίως, με την ημιμάθεια.

Η έντονη αδιαφορία για τα κοινά είναι επόμενο να οδηγεί στη μαζοποίηση και τον εφησυχασμό. Ο αδρανής πολίτης είναι, βέβαια, μη σκεπτόμενος πολίτης.

Οι επιφανειακές και υπολογιστικές ανθρώπινες σχέσεις στερούν από τον καθένα την κρίση, το βάθος σκέψης.

1β.

Στόχος της σύγχρονης εκπαίδευσης παραμένει, δυστυχώς, η προετοιμασία εξειδικευμένων επαγγελματιών και όχι ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με ουσιαστική μόρφωση και κρίση.

Οι συνθήκες διδασκαλίας (πολυμελή τμήματα, μη ελκυστικά σχολικά βιβλία, απουσία διαλόγου κ.ά.) δεν προάγουν, βέβαια, την αυτενέργεια του μαθητή, επομένως ούτε και την κρίση του.

Η ύπαρξη ενός και μόνο σχολικού εγχειριδίου για κάθε γνωστικό αντικείμενο διευκολύνει ή και ωθεί προς τη μηχανική αποστήθιση.

Το σύγχρονο σχολείο δε μοιάζει να ενδιαφέρεται για τα πραγματικά προβλήματα του εφήβου, τα προβλήματα της καθημερινότητάς του. Άρα, δεν τον προετοιμάζει για να τα αντιμετωπίσει.

Το σύγχρονο σχολείο δεν αξιοποιεί, όσο και όπως θα έπρεπε, την τεχνολογία, προκειμένου αυτή να μην παθητικοποιεί , αλλά να καθίσταται μέσο προς ενίσχυση της γνώσης και της αντίληψης.

Η αξιολόγηση αφορά μόνο τις παρεχόμενες γνώσεις, και όχι τη συνολική εικόνα – προσωπικότητα του μαθητή. Αποτέλεσμα, και η γνώση να κατακτάται μερικώς και η προσωπικότητα του νέου ανθρώπου να παραμένει μονοδιάστατη ή και προβληματική.

2. Είναι προφανές ότι οι άνθρωποι, χωρίς ευρύτητα και βάθος γνώσεων, με περιορισμένο τον κριτικό νου και τη δυνατότητα λήψης πρωτοβουλιών, είναι άνθρωπο που δε δύνανται να συνδράμουν στη συνολική πρόοδο˙ ούτε καν στην ατομική τους εξέλιξη. Συγκεκριμένα:

Σήμερα είναι κυρίαρχη η εξειδικευμένη εργασία, χωρίς ιδιαίτερη προοπτική εξέλιξης.

Η παραγωγή είναι άφθονη και αλματωδώς πολλαπλασιαζόμενη. Όμως, δε συνοδεύεται, συνήθως, από αντίστοιχη ποιότητα.

Απουσιάζει η χαρά της δημιουργίας. Εργασίας κι ζωή καθίστανται, τελικά, ανιαρές και μίζερες.

Η τεχνολογική ανάπτυξη λειτουργεί σε βάρος της πνευματικής.

Οι ανθρώπινες σχέσεις τυποποιούνται.

Ο άνθρωπος στερείται ήθους, αρχών, σεβασμού προς το συνάνθρωπο και το περιβάλλον.

Η αδράνεια και ο εφησυχασμός αντικαθιστούν τη δημιουργική δραστηριότητα, την επίγνωση και την αντιμετώπιση των προβλημάτων.

3α. Οπωσδήποτε, πολλά και άμεσα πρέπει να αλλάξουν:

Ενίσχυση / βελτίωση της δημόσιας εκπαίδευσης:

Στόχος της: η καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας και της πρωτοβουλίας των μαθητών˙ η προετοιμασία ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.

Συνθήκες πραγματικής διδασκαλίας (ολιγομελή τμήματα, ελκυστικότερα εγχειρίδια, ενίσχυση του διαλόγου, συνεργατική μάθηση ….)

Επαναπροσδιορισμός του ρόλου του εκπαιδευτικού. Να συνδράμει το μαθητή προς την κατεύθυνση της αυτενέργειας.

Ευκαιρίες για καλλιέργεια των ικανοτήτων – ενδιαφερόντων του μαθητή, εκτός της γνώσης.

Εναρμόνιση σχολείου και καθημερινότητα, προκειμένου ο μαθητής να αντιλαμβάνεται τα προβλήματα και να καθίσταται ικανός για τη λύση τους.

Νέος τρόπος αξιολόγησης που θα αφορά σφαιρικά το μαθητή, και όχι απλώς τη δυνατότητα πρόσβασης στην παρεχόμενη γνώση.

Απομάκρυνση από το ένα και μόνο σχολικό εγχειρίδιο, που, σχετικά εύκολα, ο μαθητής δύναται να αποστηθίσει.

Γενικότερη καλλιέργεια της πνευματικότητας.

Ευκαιρίες για ουσιαστική επαφή με Τέχνες, Γράμματα, Επιστήμες.

Εξυγίανση του ρόλου των Μ.Μ.Ε.. Να πάψουν, επιτέλους, να παθητικοποιούν, να αποχαυνώνουν.

Εξυγίανση της πολιτικής ζωής. Υγιής πολιτικοποίηση και ενίσχυση του ενδιαφέροντος, για τα κοινά ζητήματα, των νέων ανθρώπων.

Οικογένεια, ανθρώπινες συναναστροφές να συνδράμουν στο διάλογο, στην αντίληψη των προβλημάτων, στην ενίσχυση του ανθρώπινου ενδιαφέροντος.

Καταπολέμηση του εφησυχασμού, της αδράνειας, με όποιον τρόπο και – κυρίως – ατομικά.

3β. Προς την παραπάνω κατεύθυνση, εννοείται πως δύναται και πρέπει να αξιοποιηθεί η τεχνολογία (που, για την ώρα, περισσότερο παθητικοποιεί και αδρανοποιεί τον άνθρωπο).

Συγκεκριμένα:

Το σχολείο, πρωτίστως, θα πρέπει να την αξιοποιήσει (Η/Υ – διαδίκτυο) για μια πιο ουσιαστική και ελκυστική επαφή με τη γνώση.

Η τεχνολογία να κυριαρχήσει ως μέσο και όχι ως σκοπός, στο χώρο της εργασίας, προκείμενου για ποσοτική, αλλά και ποιοτική απόδοση.

Μέσω της τεχνολογίας, να διευκολυνθεί η πρόσβαση στην πληροφορία, την ενημέρωση. Σε εποχή ταχύτατων εξελίξεων, δε δύναται να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος χωρίς έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση.

Η τεχνολογία αποτελεί ασφαλή δίοδο και για την επικοινωνία – τη συνεργασία μεταξύ των λαών και πολιτισμών, σημαντική προϋπόθεση – ασφαλώς – για ανάπτυξη και πρόοδο.

Η τεχνολογία είναι μια τεράστια «δύναμη» που πρέπει, επιτέλους, να αξιοποιηθεί προς όφελος των οραμάτων και των ελπίδων, ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων και όχι να αποτελεί εμπόδιο για όποια δημιουργική και ουσιαστική πρωτοβουλία.

ΠΑΙΔΕΙΑ- ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

« […] θα πρέπει κάποτε στον τόπο αυτό να γίνει συνείδηση ότι η ελευθερία μπορεί να οριοθετείται και να θεσμοθετείται από τον πολιτικό, υλοποιείται όμως από τον παιδαγωγό»

«[...] η ποιότητα της παιδείας είναι αυτή που θα μονογραφήσει το βαθμό της ποιότητας της δημοκρατικότητάς μας.»

«[...] Με άλλα λόγια, όσο ποιοτικότερη παιδεία παίρνει το μεγαλύτερο μέρος του λαού, τόσο ποιοτικότερη δημοκρατία θα έχουμε…Τα σύγχρονα ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια προσφέρουν παιδεία αναισθησίας…»

Σ. Καργάκος

Προβλήματα του σύγχρονου σχολείου/ της εκπαίδευσης:

- Η εκπαιδευτική κοινότητα δεν είναι πάντοτε κατάλληλη στην παροχή γνώσεων και αξιών. Τόσο η ελλιπής κατάρτιση των καθηγητών στα μαθήματα που καλούνται να διδάξουν, όσο και η ανεπαρκής επιμόρφωσή τους σίγουρα δημιουργούν φραγμούς στο έργο αναμόρφωσης του εκπαιδευτικού προγράμματος

- Η διατήρηση/ διαιώνιση παραδοσιακών τακτικών όπως, η από καθέδρας διδασκαλία, ο μονόλογος, η χρήση μόνο του πίνακα και όχι νέων εποπτικών μέσων (πχ: διαφάνειες, βίντεο κλπ) θέτουν στο περιθώριο πολλά πλεονεκτήματα της δημιουργικής/ ευέλικτης εκπαιδευτικής διαδικασίας: το διάλογο μαθητή- καθηγητή/ τη γόνιμη αντιπαράθεση μαθητή- μαθητή μέσω των ομάδων εργασίας, την προσωπική αναζήτηση της γνώσης εκ μέρους του μαθητή μέσω της χρήσης του Η/ Υ.

Δυστυχώς, στις μέρες μας στα σχολεία η νέα γνώση παρέχεται έτοιμη προς «κατανάλωση» από τον καθηγητή

- Επίσης, το γεγονός ότι «ο δάσκαλος που δεν υπηρετεί ιδανικά αλλά υπηρετεί απλώς στο Δημόσιο με υπαλληλική σχέση, δεν αποτελεί δάσκαλο αλλά διδάσκοντα», όπως αναφέρει ο Γ. Μπαμπινιώτης στο βιβλίο του Παιδεία, Εκπαίδευση, Γλώσσα αποτελεί πραγματικότητα. Ένας καθηγητής που απλώς εκπληρώνει το ρόλο του διδάσκοντα και όχι του παιδαγωγού με κανένα τρόπο δεν μπορεί να πείσει ένα μαθητή να τον παρακολουθήσει κατά τη διάρκεια του μαθήματος.

- Ο εξοπλισμός των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων κρίνεται ανεπαρκής. Συγκεκριμένα, τα

παλαιά κτίρια, η μη ανανέωση των υπάρχουσων βιβλιοθηκών σε όσα σχολεία υπάρχουν, η απουσία εργαστηρίων για την πρακτική εξάσκηση των μαθητών σε μαθήματα όπως, η χημεία, η βιολογία είναι κάποιες ενδείξεις ελλιπούς υποδομής. Δεν

μπορεί να παραλειφθεί ο μικρός αριθμός Η/ Υ στα σημερινά σχολεία που παρακωλύει

τη διαδικασία μετάδοσης βασικών γνώσεων πληροφορικής στους μαθητές. Στη μη ικανοποιητική υλικοτεχνική υποδομή, συγκαταλέγονται και οι παλαιοί χώροι άθλησης. Με την προσθήκη οργάνων γυμναστικής, με το χτίσιμο ασφαλέστερων γηπέδων όχι μόνο καλαθοσφαίρισης αλλά και άλλων αθλημάτων, είναι πιθανό τα παιδιά να μην απορρίπτουν την αξία της γυμναστικής.

- Ένα ακόμη αρνητικό στοιχείο της σύγχρονης εκπαίδευσης είναι η αναντιστοιχία του

περιεχομένου της τελευταίας με τις ανάγκες (κοινωνικοοικονομικές, τεχνολογικές, πολιτισμικές) της χώρας μας, γεγονός που σχετίζεται άμεσα με την αναποτελεματική διδασκαλία του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού. Το σημερινό, δηλαδή, σχολείο δεν προετοιμάζει τους νέους για την ομαλή ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία αφού το μάθημα του ΣΕΠ με τον τρόπο που διδάσκεται δε βοηθά τους μαθητές στην επιλογή του επαγγέλματος ανάλογα με τις κλίσεις τους και τις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Έτσι, δεν είναι εντελώς αδικαιολόγητη αύξηση των πτυχιούχων ανέργων

- Δεν μπορεί κάποιος να αντιτεθεί στο ότι η εκπαίδευση είναι τεχνοκρατικά και όχι ανθρωπιστικά προσανατολισμένη. Το βάρος πέφτει σε θετικά γνωστικά αντικείμενα ενώ οι θεωρητικές/ ανθρωπιστικές επιστήμες υποβαθμίζονται. Ειδικότερα, κατευθύνσεις όπως: η πληροφορική, η πυρηνική φυσική, η βιοτεχνολογία, η επιστήμη του περιβάλλοντος υπερέχουν έναντι της ιστορίας, της φιλοσοφίας, της γλώσσας αντιμετωπίζονται απαξιωτικά. Έτσι, η μαθητική κοινότητα δε γίνεται κοινωνός πολύπλευρης παιδείας αλλά στρέφεται στη μονομέρεια/ στη μονολιθικότητα

- Ένα ακόμη αρνητικό χαρακτηριστικό της ελληνικής εκπαίδευσης είναι η υποβαθμισμένη πολιτική αγωγή που παρέχεται στους νέους. Στο σχολείο οι νέοι δε μυούνται σε δημοκρατικές διαδικασίες και αυτό μπορεί να καταδειχθεί με πολλά παραδείγματα: η εκλογή του δεκαπενταμελούς συμβουλίου με απλοϊκές μεθόδους, οι τυπικές και μη τακτικές συνεδριάσεις των μελών του τελευταίου, η συζήτηση ζητημάτων άνευ ουσίας, όπως η διοργάνωση χοροεσπερίδων- εκδρομών, η απόφαση της κατάληψης. Τα παραπάνω δε βοηθούν τη μαθητική κοινότητα στην ανάληψη πρωτοβουλιών/ ευθυνών που αφορούν στην εύρυθμη λειτουργία της «μικρής κοινωνίας» του σχολείο. Όμως, η καλλιέργεια γόνιμου διαλόγου/ η ανάπτυξη του αισθήματος αλληλεγγύης μεταξύ των μαθητών/ η κοινή προσπάθεια για την επίτευξη ενός στόχου (πχ: τη δημιουργία σχολικής βιβλιοθήκης)/ η αρμονική συνεργασία παιδιών- καθηγητών για την ισχυροποίηση του συμβουλίου των εκπροσώπων των μαθητών θα καλλιεργούσαν την πολιτική συνείδηση των παιδιών. Μόνο έτσι το σχολείο θα μετατρεπόταν σε φυτώριο δημοκρατικών ιδεών.

- Σοβαρότατο πρόβλημα των τελευταίων ετών στο χώρο του σχολείου προβάλλει ο μαθητικός χουλιγκανισμός. 5είγματα όπως το σπάσιμο τζαμιών/ θρανίων, το κάψιμο των βιβλίων στον προαύλιο χώρο, η άσκηση βίας από έλληνες μαθητές προς παιδιά που κατάγονται από ξένα κράτη ή και το αντίστροφο αποτελούν ένα μελανό σημείο του συστήματος εκπαίδευσης. Απαιτείται η άμεση αντιμετώπισή του παραπάνω μέσω της ενιαίας εκπαιδευτικής πολιτικής των ευρωπαϊκών χωρών

- Δεν μπορεί να παραβλεφθεί η χαμηλή ποιότητα των σχολικών εγχειριδίων. Τόσο η αποσπασματικότητα της γνώσης ( ένα θέμα δεν παρουσιάζεται ολοκληρωμένο σε ένα βιβλίο αλλά μέσω σκόρπιων πληροφοριών που υπάρχουν σε βιβλία διαφορετικών σχολικών τάξεων), όσο και η διδασκαλία μόνο από ένα εγχειρίδιο δηλοποιούν την αναγκαιότητα συγγραφής νέων και πιο συγκροτημένων βιβλίων. Με αυτά πρέπει να δίνεται έμφαση στην ορθή εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, στην πολύπλευρη παρουσίαση των αντικειμένων και όχι στην επιφανειακή παροχή κάποιων δεδομένων.

Η ανθρωπιστική εκπαίδευση σε αντίθεση με τον τεχνοκρατικό προσανατολισμό

Η ανθρωπιστική εκπαίδευση δίνει προβάδισμα στον άνθρωπο και όχι στην εξειδίκευση και στην τεχνοκρατία. Είναι αυτή που αποβλέπει με τις μεθόδους της στη γενική καλλιέργεια/ στην πολυεπίπεδη μόρφωση του ατόμου και όχι στην τυποποιημένη γνώση για την επιτυχία στις πανελλαδικές εξετάσεις. Μέσω του ανθρωπιστικού προσανατολισμού της εκπαίδευσης η καλλιέργεια της εσωτερικής ελευθερίας/ της ευαισθησίας/ της ηθικότητας/ της αξιοπρέπειας/ της εντιμότητας μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην κυριαρχία της τεχνολογίας.

Η δια βίου μάθηση- Η δια βίου γνώση:

«Με άλλα λόγια, η δια βίου μάθηση- η δια βίου γνώση- μας υποχρεώνει να επανατοποθετούμαστε διαρκώς απέναντι σε μια πραγματικότητα που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς»

Αρ. Γιαβρής

Η δια βίου μάθηση υπαγορεύει στον καθένα ότι η γνώση που ήδη κατέχει δεν είναι επαρκής/ αρκετή αλλά οφείλει να διευρύνει τα όρια αυτής συνεχώς. Στην εποχή της πληροφορικής η επεξεργασία των δεδομένων είναι ταχύτατη, στοιχείο που υποχρεώνει κάποιον να βρίσκεται σε κατάσταση πνευματικής εγρήγορσης και όχι εφησυχασμού.

Η διαπολιτισμική εκπαίδευση:

«Σήμερα εντούτοις το ζητούμενο για κάθε πολυ- πολιτισμική κοινωνία δεν είναι μια εκπαίδευση για κάθε εθνική ομάδα αλλά μια εκπαίδευση κοινή για όλους, η οποία να ανταποκρίνεται στις πολυ- πολιτισμικές και πολυγλωσσικές συνθήκες και απαιτήσεις της κοινωνίας. Πιο απλά το ζητούμενο είναι η μετάβαση από μια εκπαίδευση για αλλοδαπούς στη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Είναι προφανές ότι μια τέτοια μετάβαση θέτει τις δικές της προϋποθέσεις και λειτουργεί μόνο υπό συγκεκριμένους όρους. Πρωτίστως προϋποθέτει την ισότιμη αντιμετώπιση των διαφορετικών πολιτισμών.»

Ι. Πυργιωτάκης

Προϋποθέσεις για την αποτελεσματική λειτουργία του διαπολιτισμικού

σχολείου:

- Αποβολή ρατσιστικής αντιμετώπισης των αλλοδαπών εκ μέρους των καθηγητών.

Προς την κατεύθυνση αυτή η παρακολούθηση επιμορφωτικών σεμιναρίων θα είχε

πολλαπλά οφέλη.

- Στάση αξιοπρέπειας προς τους μαθητές διαφορετικής θρησκείας και γενικότερα διαφορετικών πολιτιστικών καταβολών από την πλευρά των ελλήνων μαθητών. Οι τελευταίοι πρέπει να διάκεινται φιλικά και όχι εχθρικά προς τους αλλοδαπούς. Βέβαια, αυτό προϋποθέτει τη μετάδοση του πνεύματος κοσμοπολιτισμού από τη διδασκαλική κοινότητα στα πλαίσια της διαπολιτισμικής αγωγής στο χώρο του σχολείου.

- Όμως, και οι αλλοδαποί μαθητές έχουν υποχρεώσεις όταν εισέρχονται στο νέο σχολικό περιβάλλον. Η ομαλή συμβίωσή με έλληνες μαθητές στον ίδιο σχολικό χώρο και η δημιουργική συνεκπαίδευση απαιτούν κάποιου είδους ανεκτικότητα προς τον πολιτισμό των Ελλήνων. Η αποδοχή των αξιών τους, των ηθικών αντιλήψεών τους, των εθίμων τους αλλά και ο γενικότερος σεβασμός για τη χώρα που τους υποδέχτηκε δεν μπορούν να αποσιωπηθούν.

Oι στόχοι ενός ολοκληρωμένου σχολείου σήμερα:

« […] πρέπει μόνοι μας να αγωνιστούμε σε δύο μέτωπα: από τη μια να παρακολουθήσουμε τις τεχνολογικές εξελίξεις σε ευρωπαικό επίπεδο κι από την άλλη να προασπίσουμε την εθνική μας ταυτότητα»

Άρης Γιαβρής

Χωρίς αντίρρηση, οι στόχοι ενός σχολείου απαιτείται να συνδυάζουν τις εξής δύο πτυχές: Να καλύπτουν τις ανάγκες της εκάστοτε πραγματικότητας/ να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις που έχει μια κοινωνία σε μια δεδομένη στιγμή και να υπηρετούν παράλληλα τις θεμελιώδεις αρχές της παιδείας, της αγωγής, της μόρφωσης. Με αφετηρία τη θέση αυτή κατανοούμε ότι ο χαρακτήρας της σύγχρονης εκπαίδευσης επιβάλλεται να είναι όχι μόνο τεχνοκρατικός επειδή ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός, η εξειδίκευση και οι οικονομικοί δείκτες πρωτοστατούν στη διαμόρφωση του γενικού κλίματος της εποχής μας. Ο άλλος πόλος της εκπαίδευσης πρέπει να είναι ο ανθρωπιστικός που θα βασίζεται στη διαφύλαξη της γλώσσας/ των κοινωνικών αξίών/ της θρησκείας, θα αποβλέπει στην κατάκτηση της αυτογνωσίας/ στην καλλιέργεια των αισθητικών κριτηρίων/ κλπ. Η αρμονική σύνθεση των δύο αυτών προσανατολισμών είναι η βασική συνθήκη για την αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος.

Αναλυτικότερα, η ανθρωπιστική παιδεία που το σχολείο καλείται να μεταδώσει μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος έχει τους ακόλουθους άξονες:

Σχολικός θεσμός:

Αξιοποίηση των πνευματικών δυνάμεων του ατόμου/ του προβληματισμού/ της κριτικής ικανότητας/ της απαλλαγής από προλήψεις κλπ. Στόχος θα είναι η ευρυμάθεια/ η σφαιρική αντίληψη των προσλαμβανόμενων μηνυμάτων κλπ Η ηθικοποίηση των μαθητών με την καλλιέργεια της εντιμότητας/ της ειλικρίνειας/ της αξιοπρέπειας/ της πίστης στην αλήθεια. Αποφασιστικής σημασίας κρίνεται η συμβολή του σχολείου για τη βελτίωση και την τελειοποίηση του χαρακτήρα των νέων/ για την εσωτερική πληρότητα τους/ για την κατάκτηση του αυτοσεβασμού και τελικά της εσωτερικής ελευθερίας

Κράτος- Αρμόδιοι για το σύστημα εκπαίδευσης στην ευρωπαϊκή εκπαιδευτική

πραγματικότητα:

Το κράτος έχει αμετάθετο χρέος να ενισχύσει με οικονομικά μέσα το σύστημα εκπαίδευσης. Η αγορά ηλεκτρονικών υπολογιστών που θα διατεθούν στα σχολεία, αγορά οπτικοακουστικών μέσων σίγουρα θα φέρουν τους μαθητές αντιμέτωπους με τη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα.

Το παιδαγωγικό ινστιτούτο με διάφορες τακτικές πρέπει να ενσωματώσει το μάθημα της Οικολογίας στο σχολείο. Η απόκτηση οικολογικής συνείδησης από τους μαθητές/ η ευαισθητοποίηση τους σε οικολογικά προβλήματα είναι απαραίτητο να προωθηθεί. Επίσης, ένα ακόμη μάθημα με τίτλο: «Ο κριτικός τηλεθεατής» θα ήταν ωφέλιμο να ενταχθεί στο σχολικό ωρολόγιο πρόγραμμα. Η ορθή αξιολόγηση των εισερχομένων μηνυμάτων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης/ η διύλιση των τελευταίων από τους νεαρούς τηλεθεατές είναι δυνατό να επιτευχθεί με τη διδασκαλία αυτού του μαθήματος

Εθνική παιδεία στην κοινωνία της Ευρώπης

Η χάραξη μακροπρόθεσμης εκπαιδευτικής πολιτικής μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών

είναι επιβεβλημένη. Η καλλιέργεια των στοιχείων που ενώνουν τους δυτικοευρωπαίους μέσω της διδασκαλίας κάποιων μαθημάτων (πχ: συγγραφή βιβλίου ιστορίας που δεν πυροδοτεί το μίσος μεταξύ των λαών), οι ανταλλαγές μαθητών και φοιτητών για την ανάπτυξη άμιλλας σε διάφορα επιστημονικά πεδία πρέπει να συμπεριληφθούν στα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά προγράμματα. Αντιθέτως, η εθνικιστική παιδεία που καλλιεργεί τη μισαλλοδοξία, την εθνική έπαρση, την ανεδαφική λατρεία της παράδοσης δεν έχουν θέση στο πολυκεντρικό αύριο των ευρωπαϊκών χωρών. Επομένως, είναι επιτακτική ανάγκη η εμπέδωση της εξής αλήθειας: Η παιδεία αποτελεί συνεκτική δύναμη η οποία μπορεί να αποδυναμώσει τις πολιτισμικές αντιπαραθέσεις όταν οργανωθεί με καλομελετημένο σχεδιασμό.

Η σύγχυση μεταξύ Παιδείας και Εκπαίδευσης

Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος,

εφ. Καθημερινή, 9/3/1997

  Τα τελευταία γεγονότα στο χώρο της εκπαίδευσης έδωσαν αφορμή για να γίνει συζήτηση γύρω από το σοβαρό θέμα της παιδείας στον τόπο μας. Πολλοί ομιλούν για τον μεγάλο ασθενή της εποχής μας καθώς επίσης και για την αναγκαιότητα μιας παιδείας η οποία θα αντιμετωπίσει όλα τα προβλήματα που αναφύονται. Στο βάθος τους όλα τα προβλήματα είναι προβλήματα παιδείας.

  Η παιδεία είναι η ουσία ενός έθνους, ο βασικός κορμός ενός λαού. Ο απαίδευτος λαός άγεται και φέρεται κατά τις ορέξεις και τα βουλεύματα ξένων κέντρων, υποκύπτει σε κάθε είδους βιασμούς και πιέσεις. Όσοι θέλουν να εξαφανίσουν την ιστορική εθνική μνήμη και την αυτοσυνειδησία ενός λαού κτυπούν αδυσώπητα, και μάλιστα με έξυπνο και αποφασιστικό τρόπο, την παιδεία του.

  Βρέθηκα για τρία χρόνια στο Λίβανο (1989-1992), την περίοδο που επικρατούσε αναταραχή και γίνονταν καθημερινοί πόλεμοι και αψιμαχίες. Οι φοιτητές μου στη θεολογική σχολή μού διεκτραγωδούσαν την κατάσταση της χώρας τους. Δεν αναφέρονταν απλώς στον πόλεμο που γίνονταν και στις κατακτήσεις των εδαφών από άλλους λαούς (Σύρους και Εβραίους) αλλά κυρίως στην πολιτιστική υποδούλωση της χώρας τους. Τα βιβλία, και μάλιστα τα εγχειρίδια για την ιστορία του τόπου τους, γράφονταν και τυπώνοντας στη Γαλλία, καθώς επίσης τα βασικότερα μαθήματα παραδίδονταν στη γαλλική και την αγγλική γλώσσα. Αυτό το θεωρούσαν χειρότερο και από την εδαφική υποδούλωση σε γειτονικούς λαούς. Το παράδειγμα αυτό δείχνει ότι η ύπουλη επέμβαση στην παιδεία ενός λαού συνεπάγεται την υποδούλωσή του, την εξάρτησή του από άλλα κέντρα εξουσίας και, βεβαίως, την απώλεια της ιστορικής μνήμης και αυτοσυνειδησίας του.

Διάκριση

  Μιλώντας για παιδεία πρέπει να κάνουμε μια σαφή διάκριση και να χαράξουμε μία διαχωριστική γραμμή. Υπάρχει διαφορά μεταξύ παιδείας και εκπαίδευσης. Άλλο είναι η παιδεία και άλλο η εκπαίδευση. Δεν πρόκειται για μια εννοιολογική διαφορά αλλά για μια ουσιαστική διάκριση. Η παιδεία είναι η διαδικασία ανάπτυξης της προσωπικότητας του ανθρώπου. Ο Πλάτων ορίζει την παιδεία ως την «παραγιγνομένην πρώτον παισίν αρετήν». Και φυσικά όταν μιλάμε για αρετή, δεν μιλάμε απλώς για την ‘αρετολογία’ και την αναφορά σε μια αυτόνομη ηθική δεοντολογία αλλά την ολοκληρωμένη προσωπικότητα.

  Η παιδεία για να είναι αληθινή πρέπει να έχει δύο κύρια στοιχεία. Το πρώτο, να παρέχει ολοκληρωμένη γνώση. Φυσικά, κάνοντας λόγο για γνώση, δεν εννοούμε απλώς τη γυμναστική της διανοίας και τη συσσώρευση εγκυκλοπαιδικών γνώσεων στη λογική αλλά την υπαρξιακή γνώση, χωρίς να αποκλείεται και κάθε άλλο είδος γνώσης. Ο ‘ευπαίδευτος’ άνθρωπος μετέχει σε όλα τα γεγονότα της ζωής και τα βιώνει κατά τρόπο αξιολογικό. Δεν αποκλείει τίποτα ούτε απολυτοποιεί τα σχετικά ούτε σχετικοποιεί τα μεγάλα.

  Για παράδειγμα, έχουν αξία τα υλικά και βιολογικά αγαθά, αλλά πρωταρχικό λόγο έχουν τα ψυχικά και πνευματικά, τα οποία νοηματοδοτούν και τα πρώτα. Το δεύτερο στοιχείο της αληθινής παιδείας είναι ότι διακρίνεται για τη δυναμική πορεία εξέλιξης και δεν παραμένει στη στατικότητα. Αυτό σημαίνει ότι η παιδεία αναπτύσσεται σε ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου και βεβαίως δεν εγκλείεται σε μερικά πτυχία ανωτέρων και ανωτάτων σχολών.

  Ενώ μέσα στο πλαίσιο αυτό περικλείεται η παιδεία, η εκπαίδευση είναι το σύστημα, η μέθοδος, το μέσο για την απόκτηση και βίωση της γνώσης. Με τον όρο εκπαίδευση εννοούμε και τα εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία εκπονούνται για την καλύτερη προσφορά της παιδείας. Μέσα στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και οι κτιριακές εγκαταστάσεις, όλη η απαραίτητη υλική υποδομή και βεβαίως η κατάρτιση του έμψυχου υλικού.

  Επομένως, πρέπει να δώσουμε προσοχή στην εκπαίδευση και τα εκπαιδευτικά προγράμματα, ενδεχομένως πρέπει να χρησιμοποιήσουμε προγράμματα άλλων χωρών, τα οποία απαραιτήτως πρέπει να τα προσαρμόζουμε στη δική μας πραγματικότητα και να συντονίζονται στη δική μας παιδεία. Ποτέ όμως δεν πρέπει να μεταβάλλεται η διαχρονική παιδευτική μας παράδοση.

Σύγχυση

  Εκείνο που παρατηρείται σήμερα είναι ότι γίνεται σύγχυση μεταξύ παιδείας και εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση ταυτίζεται με την παιδεία, γι’ αυτό δίνεται μεγάλη σημασία στα εκπαιδευτικά προγράμματα και λιγότερο στον ορισμό, την κατεύθυνση και το περιεχόμενο της παιδείας. Με άλλα λόγια, σήμερα παρατηρείται η ‘εκπαιδευτικοποίηση της παιδείας’, η οποία από διαδικασία ανάπτυξης προσωπικότητας του ανθρώπου μετατρέπεται σε μια διαδικασία δημιουργίας έμψυχων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Βέβαια αυτό είναι συνάρτηση του όλου σύγχρονου τρόπου ζωής που αποβλέπει στο άτομο και τη μάζα κι όχι στο πρόσωπο και τις αληθινές διαπροσωπικές σχέσεις.

  Είναι γνωστό ότι η δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα νομικό κατασκεύασμα, ένα κοινωνικό σύστημα, για τον τρόπο διαχείρισης της εξουσίας, αλλά τρόπος ζωής. Και πιστεύουμε ότι η δημοκρατία συνίσταται κι εκφράζεται κυρίως στην ποιοτική ανύψωση του λαού, στην οποία αποβλέπει η ολοκληρωμένη παιδεία. Το να παραμένει ένας λαός αποπροσανατολισμένος, στα κατώτερα στάδια της κοινωνικής και πνευματικής ζωής, είναι αντιδημοκρατικό. Οι εχθροί της δημοκρατίας επιδιώκουν να κρατούν ένα λαό αποπροσανατολισμένο, ανίκανο να σκέφτεται κι αδύνατο να αποφασίζει. Ένας τέτοιος λαός είναι επιρρεπής στη δικτατορία, που εκφράζεται και βιώνεται ως τρόπος ζωής.

  Επιδιώκουμε τη δημιουργία ελεύθερων ανθρώπων, με λεκτική και κριτική σκέψη, με αποφασιστικότητα και αρχοντιά, με αγάπη και ελευθερία, που να έχουν ελευθερία τόσο ως δυνατότητα επιλογής όσο κι ως καθορισμό της ύπαρξης. Τέτοιοι άνθρωποι είναι «επικίνδυνοι» για κάθε δικτατορίσκο. Πράγματι, τέτοιους «επικίνδυνους» ανθρώπους, που είναι ώριμοι κι ολοκληρωμένοι, δημιουργεί η αληθινή παιδεία, όταν επικουρείται και από άριστη εκπαίδευση.