Η σύνταξη της περίληψης

Η περιληπτική απόδοση των επιχειρηματολογικών κειμένων μπορεί να βασιστεί πάνω στο ιδιαίτερο δομικό χαρακτηριστικό των κειμένων αυτών, δηλαδή στην ύπαρξη επιχειρημάτων. Επειδή όμως οι συγγραφείς κατατάσσουν τα επιμέρους τους επιχειρήματα σε παραγράφους, η περιληπτική απόδοση των κειμένων αυτών μπορεί να βασιστεί τελικά στην επεξεργασία τους ανά παράγραφο.

ΦΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

1 Προσεκτική ανάγνωση ολόκληρου του κειμένου

2 Εντοπισμός του θεματικού πυρήνα του κειμένου (συνήθως από τον πρόλογο)

3 Εντοπισμός των δομικών συστατικών (θεματικές περίοδοι και κύριε ςλεπτομέρειες) των παραγράφων του κύριου μέρους

4 Εντοπισμός συμπεράσματος στον επίλογο

5 Επεξεργασία παραγράφων: απαλοιφή και γενίκευση

6 Εντοπισμός νοηματικής σχέσης παραγράφων

7 Συγγραφή της περίληψης: α. Θεματική περίοδος: Θέμα του κειμένου.

β. Λεπτομέρειες: 1η βασική → πλαγιότιτλος 1ης παραγράφου του κύριου μέρους (βοηθητικές λεπτομέρειες: οι βασικές λεπτομέρειες της παραγράφου), 2η βασική → πλαγιότιτλος 2ης παραγράφου του κύριου μέρους (βοηθητικές λεπτομέρειες: οι βασικές λεπτομέρειες της παραγράφου) κτλ.

8 Έλεγχος του κειμένου

Ας προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε τις φάσεις περιληπτικής εργασίας στο διασκευασμένο κείμενο του Ι.Ν. Μποσκόζου με τίτλο «Το δικαίωμα στην κατανάλωση» (Οικονομικός Ταχυδρόμος, 09.02.2002).

1. Ανάγνωση του κειμένου

   Όταν τη δεκαετία του ʼ70 ο διάσημος σημειολόγος Ουμπέρτο Έκο βρέθηκε σʼ ένα συνέδριο έχοντας μαζί του μια εκατοντάδα κόμικς με ήρωα τον Σούπερμαν, με σκοπό να μιλήσει για τα mass media και την καταναλωτική κουλτούρα, τον κοίταζαν σαν ένα περίεργο είδος μελετητή. Ο ίδιος διαπίστωσε με έκπληξη ότι μέχρι το τέλος του συνεδρίου τα τεύχη των κόμικς είχαν όλα εξαφανιστεί, καθώς κάθε σύνεδρος θεώρησε επιτακτικό να «μελετήσει» επισταμένως το «σώμα του κακού». Όταν αργότερα ο Έκο έγραψε το πρώτο του άρθρο για τους «Κήνσορες και τους Θεράποντες», δηλαδή τους απολογητές και επικριτές της μαζικής κουλτούρας, έπεσαν πάνω του όλοι οι σοβαροί διανοούμενοι να τον κατασπαράξουν. «Μα είναι δυνατόν» έλεγαν «να μελετάμε τη μαζική κατανάλωση! Ε, όχι και ο Σούπερμαν αγκαλιά με τον Καντ!». Πέρασαν χρόνια, ο μαζικός πολιτισμός είναι πλέον ένα συνηθισμένο φαινόμενο και δεκάδες μελέτες έχουν γραφεί γιʼ αυτόν. Παρʼ όλα αυτά, η μαζική κατανάλωση παραμένει ακόμα ένα μελετητικό ταμπού.

  Βέβαια, ο καταναλωτισμός σήμερα ως έννοια έχει αλλάξει σημαντικά. Σήμερα οι άνθρωποι αναφέρονται ως καταναλωτές σε ένα ευρύτατο πεδίο δραστηριοτήτων: οι επισκέπτες των μουσείων, το θεατρικό κοινό, τα πλήθη στα γήπεδα, οι τηλεθεατές αποκαλούνται καταναλωτές αυτών των δραστηριοτήτων. Αντίστοιχα, οι φοιτητές, οι ασθενείς των νοσοκομείων, οι φορολογούμενοι, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο που προστατεύεται απʼ την αστυνομία προληπτικά, αναφέρονται ως καταναλωτές των υπηρεσιών εκπαίδευσης, υγείας, κοινωνικών υποδομών και ασφάλειας.

  Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο είναι ελεύθερος ο καταναλωτής να καταναλώνει και με βάση ποια κριτήρια, χωρίς να άγεται και να φέρεται απʼ τους παραγωγούς, τους ανθρώπους του μάρκετιγκ και της διαφήμισης. Σήμερα η διαφήμιση και το μάρκετιγκ είναι υποχρεωμένα να λαμβάνουν υπόψη τους τις καταναλωτικές προτιμήσεις. Το σημερινό οικονομικό σύστημα έχει προσανατολίσει τις προτεραιότητές του απʼ τον παραγωγό στον καταναλωτή. Το καταναλωτικό κοινό πλέον είναι πολύ απαιτητικό, γνωρίζει καλύτερα τις ανάγκες του και εν πολλοίς αποφεύγει τα τυποποιημένα προϊόντα. Στις δυτικές κοινωνίες οι κοινωνικοπολιτισμικές αλλαγές, αλλά και το υψηλότερο επίπεδο μόρφωσης και γενικών γνώσεων, έχουν δημιουργήσει κριτήρια που δύναται ο καταναλωτής να χρησιμοποιεί.

  Βέβαια υπάρχει και η αντίθετη γνώμη, όσων υποστηρίζουν ότι η κατανάλωση στην πραγματικότητα αποπολιτικοποιεί την κοινωνία, ότι οι καταναλωτές εκκινούν απʼ τη διάθεση να διαμορφώσουν την ταυτότητά τους στη βάση της απόκτησης υλικών αγαθών, καθώς κι ότι τα άτομα γίνονται εγωιστικά και αυτιστικά, ενώ αντιλαμβάνονται την κοινωνική τους ένταξη και ταυτότητα αποκλειστικά ως συνάρτηση του καταναλωτικού φαίνεσθαι. Πολλοί μάλιστα αριστεροί επικριτές της καταναλωτικής κουλτούρας πιστεύουν ότι πρόκειται για «συνωμοσία» εις βάρος της πολιτικοποίησης του ατόμου με σκοπό την υποδούλωση της σκέψης και της δράσης του. Οι απολαύσεις κατʼ αυτούς δεν είναι παρά «ναρκωτικά». Ζούμε βέβαια σε καθεστώς «μαζικής πολιτιστικής δημοκρατίας», όπως τη χαρακτήριζε ο Παναγιώτης Κονδύλης, αλλά οι συντηρητικές αυτές απόψεις δεν μπορούν να απαντήσουν στις σύγχρονες έννοιες κατανάλωσης που διέπουν τις δυτικές κοινωνίες. Για παράδειγμα, πώς θα ερμηνεύσουν την έννοια «καταναλώνω υπηρεσίες διαδικτύου», «καταναλώνω πολιτιστικές πληροφορίες», «καταναλώνω κοινωνικές υπηρεσίες»;

  Το ζητούμενο λοιπόν σήμερα είναι η διαμόρφωση συνειδητοποιημένων καταναλωτών, ανθρώπων των οποίων η ικανότητα υπερβαίνει κατά πολύ την προσεκτική εξέταση της ημερομηνίας λήξης του προϊόντος. Ο συνειδητός καταναλωτής πρέπει να είναι σε θέση όχι μόνο να αποκρυπτογραφεί το νόημα των αγαθών που καταναλώνει, αλλά και να υπαγορεύει τις δικές του προτεραιότητες και απαιτήσεις στη σύλληψη και στην υλοποίηση των υπηρεσιών και αγαθών που προτίθεται να καταναλώσει. Πρόκειται για διαδικασία που άπτεται της άσκησης συλλογικών και ατομικών δικαιωμάτων. Στην πράξη χρειάζεται η εκπαίδευση του συνειδητού καταναλωτή, όχι μόνο στο σχολείο, αλλά και κατά τη διάρκεια της ζωής του, μέσω θεσμών και μηχανισμών ικανών να διασφαλίσουν τις μέγιστες ευκαιρίες.

2. Εντοπισμός του θεματικού πυρήνα: «ο μαζικός πολιτισμός είναι πλέον ένα συνηθισμένο φαινόμενο».

3. Εντοπισμός δομικών συστατικών των παραγράφων του κύριου μέρους: Οι θεματικές περίοδοι είναι τυπωμένες με έντονα γράμματα και οι κύριες λεπτομέρειες είναι υπογραμμισμένες.

Βέβαια, ο καταναλωτισμός σήμερα ως έννοια έχει αλλάξει σημαντικά.

Σήμερα οι άνθρωποι αναφέρονται ως καταναλωτές σε ένα ευρύτατο πεδίο δραστηριοτήτων: οι επισκέπτες των μουσείων, το θεατρικό κοινό, τα πλήθη στα γήπεδα, οι τηλεθεατές αποκαλούνται καταναλωτές αυτών των δραστηριοτήτων. Αντίστοιχα, οι φοιτητές, οι ασθενείς των νοσοκομείων, οι φορολογούμενοι, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο που προστατεύεται απʼ την αστυνομία προληπτικά, αναφέρονται ως καταναλωτές των υπηρεσιών εκπαίδευσης, υγείας, κοινωνικών υποδομών και ασφάλειας.

Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο είναι ελεύθερος ο καταναλωτής να καταναλώνει και με βάση ποια κριτήρια, χωρίς να άγεται και να φέρεται απʼ τους παραγωγούς, τους ανθρώπους του μάρκετιγκ και της διαφήμισης. Σήμερα η διαφήμιση και το μάρκετιγκ είναι υποχρεωμένα να λαμβάνουν υπόψη τους τις καταναλωτικές προτιμήσεις.

Το σημερινό οικονομικό σύστημα έχει προσανατολίσει τις προτεραιότητές του απʼ τον παραγωγό στον καταναλωτή. Το καταναλωτικό κοινό πλέον είναι πολύ απαιτητικό, γνωρίζει καλύτερα τις ανάγκες του και εν πολλοίς αποφεύγει τα τυποποιημένα προϊόντα. Στις δυτικές κοινωνίες οι κοινωνικοπολιτισμικές αλλαγές, αλλά και το υψηλότερο επίπεδο μόρφωσης και γενικών γνώσεων, έχουν δημιουργήσει κριτήρια που δύναται ο καταναλωτής να χρησιμοποιεί.

Βέβαια υπάρχει και η αντίθετη γνώμη. Κάποιοι δηλαδή υποστηρίζουν ότι η κατανάλωση στην πραγματικότητα αποπολιτικοποιεί την κοινωνία, ότι οι καταναλωτές εκκινούν απʼ τη διάθεση να διαμορφώσουν την ταυτότητά τους στη βάση της απόκτησης υλικών αγαθών, καθώς κι ότι τα άτομα γίνονται εγωιστικά και αυτιστικά, ενώ αντιλαμβάνονται την κοινωνική τους ένταξη και ταυτότητα αποκλειστικά ως συνάρτηση του καταναλωτικού φαίνεσθαι. Πολλοί μάλιστα αριστεροί επικριτές της καταναλωτικής κουλτούρας πιστεύουν ότι πρόκειται για «συνωμοσία» εις βάρος της πολιτικοποίησης του ατόμου με σκοπό την υποδούλωση της σκέψης και της δράσης του. Οι απολαύσεις κατʼ αυτούς δεν είναι παρά «ναρκωτικά». Ζούμε βέβαια σε καθεστώς «μαζικής πολιτιστικής δημοκρατίας», όπως τη χαρακτήριζε ο Παναγιώτης Κονδύλης, αλλά οι συντηρητικές αυτές απόψεις δεν μπορούν να απαντήσουν στις σύγχρονες έννοιες κατανάλωσης που διέπουν τις δυτικές κοινωνίες. Για παράδειγμα, πώς θα ερμηνεύσουν την έννοια «καταναλώνω υπηρεσίες διαδικτύου», «καταναλώνω πολιτιστικές πληροφορίες», «καταναλώνω κοινωνικές υπηρεσίες»;

4. Εντοπισμός συμπεράσματος στον επίλογο: «Στην πράξη χρειάζεται η εκπαίδευση του συνειδητού καταναλωτή, όχι μόνο στο σχολείο, αλλά και κατά τη διάρκεια της ζωής του, μέσω θεσμών και μηχανισμών ικανών να διασφαλίσουν τις μέγιστες ευκαιρίες».

5. Επεξεργασία δομικών συστατικών των παραγράφων του κύριου μέρους

1η παράγραφος: α. Θεματική περίοδος → η έννοια του καταναλωτισμού έχει μεταβληθεί.

β. Κύριες λεπτομέρειες → ο καταναλωτισμός αναφέρεται σήμερα σε πλήθος δραστηριοτήτων.

2η παράγραφος: α. Θεματική περίοδος → ο καταναλωτής σήμερα είναι ελεύθερος να καταναλώνει.

β. Κύριες λεπτομέρειες → οι καταναλωτές είναι πλέον συνειδητοποιημένοι.

3η παράγραφος: α. Θεματική περίοδος → υπάρχουν κάποιοι που διαφωνούν.

β. Κύριες λεπτομέρειες: (1) → ο καταναλωτισμός αλλοτριώνει το άτομο ως προσωπικότητα, αλλά και ως κοινωνικό ον.

(2) → οι απόψεις αυτές θεωρούνται από τον συγγραφέα οπισθοδρομικές.

6. Εντοπισμός νοηματικής σχέσης παραγράφων κύριου μέρους

1η → 2η παράγραφος κύριου μέρους: αποτέλεσμα (π.χ. έτσι).

2η → 3η παράγραφος κύριου μέρους: αντίζευξη (π.χ. ωστόσο).

7. Συγγραφή της περίληψης

Να αποδοθεί περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 70 έως 90 λέξεις.

Η καταναλωτισμός σήμερα είναι κυρίαρχη ιδεολογία. Σήμερα βέβαια η έννοιά του έχει μεταβληθεί, αφού αναφέρεται πλέον σε ένα μεγάλο πλήθος δραστηριοτήτων. Έτσι, ο καταναλωτής είναι ελεύθερος να επιλέγει, καθώς είναι συνειδητοποιημένος. Ωστόσο, υπάρχουν και κάποιοι που διαφωνούν, θεωρώντας πως ο καταναλωτισμός αλλοτριώνει το άτομο ως προσωπικότητα, αλλά και ως κοινωνικό ον, οι απόψεις τους όμως κρίνονται από τον συγγραφέα ως συντηρητικές. Συμπερασματικά, αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι η δημιουργία συνειδητοποιημένων καταναλωτών μέσω τής διά βίου εκπαίδευσης.

8. Έλεγχος: Ξαναδιαβάζουμε την περίληψη, δίνοντας έμφαση στην άρτια χρήση του λόγου.