Γρ. Σκαλκέας: Στην Ελλάδα δημιουργείται επιστημονικό προλεταριάτο

«Θέλετε να μιλήσω ως γιατρός; Η Ελλάδα σήμερα νοσεί βαρύτατα και φοβούμαι πως δύσκολα θα ξεπεράσει την ασθένειά της. Ο εύκολος πλουτισμός των τελευταίων δεκαετιών δημιούργησε δύο στρεβλές αντιλήψεις.

Ο Ελληνας θεωρεί ότι ο άρτος πρέπει να του προσφέρεται χωρίς να ιδρώσει. Ομως η οικονομική άνεση που απολάμβανε δίχως να μοχθήσει, του παγίωσε την κακή συμπεριφορά προς τους άλλους. Και τώρα μέσα σε εξαιρετικά δυσχερείς συνθήκες που προκάλεσε η ύφεση, πρέπει να τα αλλάξουμε όλα. Κάποιοι λένε ότι η κρίση μπορεί να γίνει γιατρειά. Εγώ λέω ότι χρειάζεται μεγάλη προσοχή και προσπάθεια για να μπορέσουμε να δούμε τη χώρα να ανορθώνεται ξανά».

Ο Γρηγόρης Σκαλκέας μιλά σχεδόν πάντα χαμηλόφωνα αλλά με πάθος. Παρατηρώ τα καλοφτιαγμένα του χέρια που κράτησαν ένα περίστροφο όταν ήταν 15 ετών –«ήταν Κατοχή και έπρεπε να αμυνθούμε έναντι του εχθρού»– ύστερα φόρεσαν γάντια του μποξ – «αθλούμην πολύ κάποτε...» και μετά έπιασαν το νυστέρι για να κάνουν χιλιάδες εγχειρήσεις, ανάμεσα στις οποίες και την πρώτη μεταμόσχευση νεφρού στη χώρα μας. Είναι μια προσωπικότητα πολύπλευρη που έδωσε επιτυχείς εξετάσεις στην επιστήμη και τη διοίκηση, αποτελώντας μια από τις πνευματικές φωνές του τόπου που δεν ταυτίστηκε ποτέ με κάποιο κόμμα.

Πώς και δεν υπέκυψε στα θέλγητρα της πολιτικής; Γελάει και μου εξηγεί: «Με πίεσαν παλαιότερα να πάρω υπουργείο. Η μόνιμη απάντησή μου ήταν πως δεν μπορώ να αντέξω στην πολιτική, παρότι πιστεύω ότι αποτελεί το ύψιστο κοινωνικό λειτούργημα. Για να πείσω τον άνθρωπο που προσπαθούσε να μου αλλάξει γνώμη τον φώναξα να έρθει σε ένα χειρουργείο. Μετά λίγα λεπτά αποχώρησε γιατί δεν άντεχε... Του είπα: “τώρα κατάλαβες τι εννοούσα;”. Ούτε ως πανεπιστημιακός καθηγητής ήθελα να είμαι στη σκέπη κάποιου ιδεολογικού χώρου. Από την πείρα μου ξέρω ότι τα πας καλά στη μάθηση αν συμπαθείς τον δάσκαλο. Γιατί λοιπόν να γίνω αντιπαθής σε μια μερίδα φοιτητών μου που θα ανήκαν σε άλλο πολιτικό χώρο; Εν γένει πιστεύω ότι η κομματικοποίηση της εκπαίδευσης ήταν ένα από τα μεγαλύτερα δεινά που διάβρωσε το σύστημα. Μόνο αν εξορίσουμε τα κόμματα από την παιδεία όλων των βαθμίδων, θα δούμε πράγματι αλλαγές προς το καλύτερο. Αλλο η πολιτική ιδεολογία και άλλο ο κομματισμός. Ας αρχίσουμε τουλάχιστον από αυτό, τώρα που η πατρίδα βρίσκεται σε τόσο δεινή θέση για να έχουμε τουλάχιστον ελπίδες για το μέλλον».

Καθόμαστε στο γραφείο του στο Ιατροβιολογικό Ιδρυμα της Ακαδημίας Αθηνών, το οποίο πήρε σάρκα και οστά χάρις στις δικές του προσπάθειες. Αν και απέχει μια ανάσα από τη Μεσογείων, βρίσκεται μέσα σε έναν παλιό πευκώνα. Ξεκίνησε να λειτουργεί στις αρχές του 2000 και σήμερα έχει εκατοντάδες ερευνητές, ενώ πραγματοποιεί και ορισμένες εξειδικευμένες ιατρικές εξετάσεις για το κοινό.

Πρωτοπόρος

Ο Γρηγόρης Σκαλκέας είναι αναμφισβήτητα προσωπικότητα που έχει αφήσει τη σφραγίδα της στην ελληνική ιατρική μεταπολεμικά από το μετερίζι του Πανεπιστημίου και αργότερα της Ακαδημίας: Τη δεκαετία του ’60 δημιούργησε χειρουργική κλινική η οποία δεν υπήρχε στο Λαϊκό Νοσοκομείο. Υστερα, Μονάδα μεταμοσχεύσεων, όπου το 1971 έγινε η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού και αργότερα συγχρόνως νεφρού και παγκρέατος. Το Κέντρο Πειραματικής Χειρουργικής και Χειρουργικής Ερεύνης, στο οποίο εκπονήθηκαν 197 διατριβές επί διδακτορία και 35 διατριβές επί υφηγεσία. Επίσης, δημιούργησε Κέντρο Καρδιοαγγειακής και Θωρακικής Χειρουργικής, το οποίο εγκαταστάθηκε στο Νοσοκομείο Σωτηρία. Ως αντιπρόεδρος – προεδρεύων του Δ.Σ. του ΚΑΤ, συνέβαλε στη μετατροπή του σε Κέντρο ατυχημάτων, όπως είναι σήμερα.

Παραμένει ακμαίος και οραματιστής. Τον ρωτώ τι είναι αυτό που του δίνει τόση δύναμη να συνεχίζει να εργάζεται από το πρωί μέχρι το βράδυ. «Η φιλοδοξία! Να σας εξηγήσω όμως πώς την ορίζω πλέον», απαντά.

«Εδώ στο Ιδρυμα έχουμε 450 λαμπρά μυαλά, νέα Ελληνόπουλα που είναι καταπληκτικοί ερευνητές. Δεν πληρώνονται από το κράτος αλλά από διεθνή επιστημονικά προγράμματα. Η φιλοδοξία μου λοιπόν είναι να αγωνιστούμε ώστε το Ιδρυμα αυτό, που αντιμετωπίζει τεράστιες δυσκολίες λόγω της καταστάσεως, να συνεχίσει όχι μόνον να υπάρχει αλλά και να λειτουργεί υποδειγματικά. Σε μια περίοδο που όλα δείχνουν να καταρρέουν ή να κλυδωνίζονται έχουμε ανάγκη από παραδείγματα».

Να τιμωρούνται σκληρά όσοι γιατροί παίρνουν φακελάκι

Ο Γρηγόρης Σκαλκέας κάνει μια μικρή αναδρομή: «Εζησα τα συμβάντα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως έφηβος. Δεκαπέντε χρόνων ήμουν ήδη άντρας. Υστερα, έχασα νωρίς τον πατέρα μου και είχα να στηρίξω οικονομικά μια ολόκληρη οικογένεια, μάνα, αδελφές και μικρότερο αδελφό. Ψήθηκα στη ζωή, στα πραγματικά προβλήματα, όπως και πολλοί συνομήλικοί μου. Μεγάλωσα σε έναν κόσμο όπου υπήρχαν αυστηροί ηθικοί κώδικες και φτώχεια που σμίλευε άλλους χαρακτήρες από τους σημερινούς. Αυτός είναι και ο λόγος που ανησυχώ συχνά για τους σημερινούς νέους που τα έχουν βρει όλα έτοιμα στη ζωή τους».

«Θεωρώ πάντως ότι η ζημιά στην ελληνική κοινωνία ξεκίνησε με τη χούντα, καθώς καταλύθηκε κάθε έννοια της ιεραρχίας: συνταγματάρχες έκαναν κουμάντο στον στρατηγό. Αυτό το βλέπει κανείς και σήμερα στην κοινωνία όταν οι φοιτητές αποκαλούν τον καθηγητή τους με το μικρό όνομα και αισθάνονται ότι ελέγχουν την εξέλιξή του μιας και συμμετέχουν στη διαδικασία της ψηφοφορίας για τις εκλογές των πανεπιστημιακών αρχών. Η μεταπολίτευση –με όλα τα οικονομικά οφέλη που ήρθαν από την είσοδό μας στην ΕΟΚ– επώασε τον εύκολο πλουτισμό. Και κάπως έτσι φτάσαμε στο αδιέξοδο. Σας φέρνω ένα παράδειγμα: πριν από δεκαετίες στη διαδρομή Αθήνα-Σούνιο έβλεπες λίγα εξοχικά σπίτια. Σήμερα δεν υπάρχει άχτιστη κορυφή. Οι ιδιοκτήτες τους δεν είναι βιομήχανοι και εφοπλιστές αλλά άνθρωποι μεσαίου εισοδήματος, υπάλληλοι, έμποροι, επαγγελματίες. Μεγάλο μέρος της κοινωνίας εκμεταλλεύτηκε καταστάσεις και συσσώρευσε πλούτο» λέει ο κ. Γρηγόρης Σκαλκέας

Δράττομαι της ευκαιρίας να θέσω ένα αυτονόητο ερώτημα για τους γιατρούς. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που έχουν πιαστεί από τις αρχές με φακελάκι στο χέρι. Δεν είναι και ο δικός του κλάδος ένα μέρος του προβλήματος; «Θεωρώ χυδαίο να ζητήσει ένας άνθρωπος που εξασκεί το λειτούργημα της ιατρικής την επιπλέον παράνομη αμοιβή για να κάνει τη δουλειά του. Και ξέρω προσωπικά πως υπάρχουν γιατροί που αφήνουν στο συρτάρι τους φακέλους ασθενών που πρέπει να εγχειρισθούν άμεσα διότι περιμένουν τα μπαξίσια. Τα άτομα αυτά πρέπει να τιμωρούνται σκληρά και η δικαιοσύνη πρέπει να είναι αδέκαστη. Αν όμως από την άλλη μεριά, ο ασθενής από ευγνωμοσύνη και έχοντας την οικονομική ευχέρεια προσφέρει ένα συμβολικό δώρο, τότε είναι άλλη υπόθεση που δεν μπορεί να συγκριθεί με το φακελάκι. Πρόκειται για την ανθρώπινη σχέση γιατρού–ασθενή, όπου ο τελευταίος θέλει να εκφράσει τα συναισθήματά του στον πρώτο. Θυμάμαι από παιδί πως έδιναν και στα χωριά στους γιατρούς κοτόπουλα, ψάρια ή φρούτα».

Το σύστημα περίθαλψης θέλει εξορθολογισμό διότι έφτασε στα όριά του

Παρά τις πολλές σημαντικές διοικητικές θέσεις που είχε στη ζωή του, δεν έπαψε ποτέ να είναι και να αισθάνεται πρωτίστως γιατρός, βλέποντας τον κόσμο από αυτήν την οπτική: «Σήμερα τα πράγματα στην ιατρική έχουν αλλάξει πολύ και η επιστήμη μας έχει διαιρεθεί σε πολλές ειδικότητες. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι για τον γιατρό να γνωρίζει πλήρως την ειδικότητά του και μετά να ασχοληθεί με άλλες υποειδικότητες.

Συγκεκριμένα, ένας χειρουργός οφείλει να γνωρίζει πλήρως τη γενική χειρουργική και μετά να ασχοληθεί π.χ. με τη λαπαροσκοπική, τη ρομποτική χειρουργική κ.λπ. Ολοι οι μαθητές και οι συνεργάτες μου, 24 εκ των οποίων έχουν εξελιχθεί σε τακτικούς καθηγητές, εγνώριζαν άριστα τη γενική χειρουργική και κατόπιν εστιάζονταν σε υποειδικότητες».

Συνεχίζει: «Ζούμε στην εποχή όπου ο ανθρωπισμός έχει υποχωρήσει και επικρατεί ο υλιστικός ευδαιμονισμός. Ο ανθρωπισμός όμως είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τον γιατρό, διότι όπως λέει και ο Ιπποκράτης, για να γίνεις γιατρός πρέπει να αγαπάς τον άνθρωπο. Αν δεις τον άρρωστο ως μέσο εκμετάλλευσης και πλουτισμού, τότε καλύτερα να διαλέξεις άλλο επάγγελμα. Ομως, όταν όλοι έχουν ενστερνιστεί αυτές τις υλιστικές αξίες, είναι πολύ δύσκολο για κάθε γιατρό να αντισταθεί στο κυρίαρχο ρεύμα. Είναι μέρος της κοινωνίας και δεν μπορείς να ζητήσεις μια συγκεκριμένη τάξη επαγγελματιών να φέρεται διαφορετικά, να γίνουν ιεραπόστολοι. Θέλω να πω την άποψή μου για το θέμα: Πιστεύω ότι το κράτος είναι υποχρεωμένο να αμείβει επαρκώς κάθε εργαζόμενο και εν προκειμένω τους γιατρούς, ώστε οι ασθενείς να θεραπεύονται χωρίς οικονομική επιβάρυνση».

Δεν υπάρχουν στατιστικές

Διακόπτουμε λίγο. Μέσα στην ησυχία, ακούγονται τα πουλιά από τα δέντρα μιας και το Ιατροβιολογικό Ιδρυμα είναι σχεδόν αποκομμένο από την κίνηση της πόλης. Αναρωτιέμαι πώς βλέπει τόσους Ελληνες γιατρούς που φεύγουν σαν μεταναστευτικά πουλιά στο εξωτερικό για να βρουν καλύτερα αμειβόμενες θέσεις απ’ ό,τι στη χώρα μας. «Στην Ελλάδα έχει γίνει ένα λάθος. Οι νέοι δεν κατατοπίζονται για το ποιο επάγγελμα τους αρμόζει, καθώς και δεν γνωρίζουν τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν. Επίσης δεν υπάρχουν επίσημες στατιστικές του κράτους που να καθορίζουν τις ανάγκες της κοινωνίας για τα διάφορα επαγγέλματα. Στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και στην Αμερική μόνο το 20% - 30% των αποφοίτων λυκείου πάει στο πανεπιστήμιο. Εδώ θέλουν να πάνε όλοι. Διαθέτουμε 72.000 γιατρούς για δέκα εκατομμύρια πληθυσμού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας λέει ότι η χώρα μας έχει ανάγκη από περίπου 15.000 - 20.000 γιατρούς. Αυτό σημαίνει τη δημιουργία επιστημονικού προλεταριάτου.

Και όταν ένας επιστήμονας αισθάνεται ότι ανήκει σε ένα προλεταριάτο είναι πολύ πιο επικίνδυνος για χρηματισμό, διότι αυτός που έχει μάθει να κάνει μια τέχνη θα τα βγάλει πέρα και θα ζήσει. Ο γιατρός που σπούδασε 15 χρόνια, τι θα κάνει;».

Χωρίς θεμέλια

Εχοντας τεράστια πείρα, ο κ. Σκαλκέας πιστεύει ότι θα έπρεπε να ανασχεδιαστεί το σύστημα περίθαλψης: «Το βρετανικό σύστημα, όπου υπάρχει ο οικογενειακός γιατρός, είναι κατά τη γνώμη μου το καλύτερο. Οχι μόνον γνωρίζει το ιστορικό αλλά ξέρει και το ταμπεραμέντο του κάθε ασθενούς. Μπορεί, λ.χ., κάποιος να είναι αρρωστομανής ή φοβικός και να θέλει κάθε ημέρα να πηγαίνει στον γιατρό. Αν δεν υπάρχει ο οικογενειακός να τον καθησυχάζει, θα κλείνει ραντεβού σε άλλους χωρίς να είναι πραγματική ανάγκη. Ο οικογενειακός γιατρός, λοιπόν, οφείλει να εκτιμήσει πρώτος την κατάσταση και μετά να στείλει τον άρρωστο στο επόμενο βήμα. Εμείς στην Ελλάδα τα σχεδιάσαμε βάσει πολιτικών επιθυμιών όχι βάσει των αναγκών· και έτσι φτιάξαμε οικοδόμημα χωρίς τα θεμέλια. Στην περίοδο της κρίσης πρέπει να κάνουμε κινήσεις εξοικονόμησης και εξορθολογισμού, διότι το σύστημα έχει φτάσει στα όρια των αντοχών του».

Και με τους πρόσφυγες που συσσωρεύονται στην ελληνική επικράτεια τι θα γίνει; «Οχι μόνον τα νοσοκομεία και οι γιατροί δεν αντέχουν πια. Ούτε οι φούρνοι αντέχουν. Είμαστε μια φτωχή χώρα και ένα μέρος των Ελλήνων ήδη τρέφεται σε συσσίτια. Κάποτε, όταν ήμασταν σε καλύτερη κατάσταση, οι Αλβανοί που ζούσαν στη χώρα μας έφερναν και τους συγγενείς τους για να χειρουργηθούν δωρεάν στα ελληνικά νοσοκομεία.

Σήμερα είναι μια άλλη πραγματικότητα, πολύ πιο σκληρή για όλους μας. Στεναχωριέμαι αφάνταστα ως γιατρός που βλέπω την ταλαιπωρία και την οδύσσεια των ανθρώπων αυτών και γνωρίζω ότι χωρίς σχεδιασμό τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα, διότι πολλά κράτη της Ε.Ε. δεν συμπεριφέρονται όπως θα έπρεπε να συμπεριφέρονται κυβερνήσεις μιας ενωμένης Ευρώπης. Πιστεύω ότι η πολιτική μας ηγεσία, κυβέρνηση και αντιπολίτευση, πρέπει από κοινού να συμφωνήσουν στρατηγικές και μέτρα για την αντιμετώπιση του τεραστίου, του δυσχερεστέρου προβλήματος της χώρας».

Η συνάντηση

Είχαμε αποφασίσει με τον κ. Σκαλκέα να γευματίσουμε στο κυλικείο του Ιδρύματος. Για να μη χάσουμε όμως την ωραία ησυχία του γραφείου του, προτιμήσαμε να ζητήσουμε να μας φέρουν εκεί το μεσημεριανό μας. Φάγαμε δύο νοστιμότατες μερίδες μπιφτέκια με λαχανικά και ήπιαμε νερό. Τον λογαριασμό κάλυψε ο κ. καθηγητής.

Oι σταθμοί του

1928
Γεννιέται στην Αρεόπολη.

1953
Αποφοιτά από την Ιατρική Σχολή Αθηνών.

1957
Ελαβε ειδικότητα Γενικού Χειρουργού.

1967
Εκλέγεται τακτικός καθηγητής Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

1971
Iδρύει Μονάδα Μεταμοσχεύσεων και εκτελεί την πρώτη μεταμόσχευση νεφρού στη χώρα μας.

1974
Ιδρυσε το πρώτο, στην Eλλάδα, Eργαστήριο Πειραματικής Xειρουργικής και Xειρουργικής Eρεύνης.

1977
Καθηγητής Χειρουργικής στο Ohio State University.

1989
Τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Κάνει την πρώτη ταυτόχρονη μεταμόσχευση νεφρού και παγκρέατος στην Ελλάδα.

2002
Εγκαινιάζεται το Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών.

2003
Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, την οποία ανακαίνισε εκ βάθρων.

2013
Τιμάται με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Φοίνικος.

ΠΗΓΗ