ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΕΝΙΑΙΑΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Γρηγόρης Σκαλκέας (1928-2018) διετέλεσε καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Έχει τιμηθεί με τις ανώτατες διακρίσεις από την πολιτεία για το επιστημονικό του έργο και την προσφορά του στον άνθρωπο.

Oι στόχοι της επιστήμης στον καινούριο αιώνα

  […] Ως τελικός σκοπός της επιστήμης ανακύπτει σταθερά ο εξανθρωπισμός της ζωής και ως σκοπός της ζωής ο εξανθρωπισμός της επιστήμης, ώστε να υπηρετείται ο άνθρωπος. Διότι μόνο με τον απόλυτο σεβασμό προς τον άνθρωπο μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ο υλισμός και ο υπέρμετρος ευδαιμονισμός που κυριαρχεί και ορίζει την εποχή μας, και μόνο έτσι μπορεί να τιθασευθεί η επιστημονική αναρχία. Ο επιστήμονας οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι πάνω από όλα βρίσκεται, αμετάθετος και αναντικατάστατος, ο άνθρωπος. Και όπως, πολύ εύστοχα, όρισε ο Καντ: «Ο άνθρωπος δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ποτέ ως μέσον, για κάποιον σκοπό, αλλά να θεωρείται αυτός, ο ίδιος, ο τελικός σκοπός».

  Για να παραμείνουν όμως οι στόχοι της επιστήμης ανθρωποκεντρικοί, κρίνεται απολύτως αναγκαίος ο επανακαθορισμός τους από «προσωπικότητες με υψηλά ηθικά ιδανικά», κατά τον Αϊνστάιν, δηλαδή από έντιμους, υψηλόφρονες, συνεπείς και ανιδιοτελείς, διορατικούς , ειλικρινείς και αντικειμενικούς ανθρώπους-επιστήμονες.

  Και για τον μεγάλο και κρίσιμο αυτό σκοπό, κρίνεται απαραίτητη η ανθρωπιστική τους συγκρότηση και καλλιέργεια, η βαθιά γνώση του δικαίου και του ηθικού τους καθήκοντος, η ορθή αντίληψη περί του αληθινά συμφέροντος τον άνθρωπο, καθώς και μια ανεπτυγμένη κοινωνική συνείδηση ηθικής και αλληλεγγύης. Διότι στόχοι αμετακίνητοι της επιστήμης πρέπει, φρονώ, να είναι η βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ανθρώπου σε όλες τις εκφάνσεις της, η μετάδοση της γνώσεως, η καταπολέμηση της αμάθειας και των προλήψεων, η ολόπλευρη καλλιέργεια σε βάθος του ανθρώπου, με κατάληξη τον σταθερό φωτισμό της συνειδήσεώς του, η φροντίδα για το περιβάλλον, η διασφάλιση της ειρήνης του κόσμου, της δικαιοσύνης και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε συνδυασμό με τον δραστικό περιορισμό της δυστυχίας, οπουδήποτε γης.

  Όλα όμως αυτά μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσα από ανθρωποκεντρικότερη σκέψη και θεώρηση του επιστήμονα. Και εδώ ακριβώς εντοπίζεται η επιτακτική ανάγκη της συνδρομής του ανθρωπισμού ως του ύψιστου σκοπού της επιστήμης. Διότι η ορθή λειτουργία μιας ανθρώπινης κοινωνίας κορυφώνεται στον βαθύ εξανθρωπισμό του ανθρώπου, στην ηθική ολοκλήρωση των μελών της. […]

  Σήμερα, που ο άνθρωπος υποβιβάζεται και γίνεται αντικείμενο, αριθμός, που πωλούνται και αγοράζονται οι υπαρκτικές του ανάγκες και τα ιδανικά του, αποτελεί κρισιμότατο χρέος του αιώνα μας να συνειδητοποιήσει η κοινότητα των επιστημόνων τον κίνδυνο και να αντιδράσει αποτελεσματικά, δαμάζοντας την τεχνοκρατία, μεταλλάσσοντας αποφασιστικά το υλιστικό υπόβαθρο της κοινωνίας και αποκαθιστώντας τον ανθρωπισμό ως απαραίτητη αξίωση του ανθρώπινου όντος για κάθε εποχή. «Ο ανθρωπισμός» μας λέγει ο καθηγητής Τατάκης «που θέλουμε να πραγματώσουμε, να έχει πάλι τόσο πλάτος και βάθος, ώστε να περιλάβει όλα τα έργα του ανθρώπου, βάζοντας το καθένα στη σωστή του θέση». H αναγέννηση, λοιπόν, αυτού του νέου ανθρωπισμού, που αξιώνουμε όλοι, συνιστά –όπως θα παρατηρούσε εύστοχα ο Erich Fromm– «μια αντίδραση στην απειλή εναντίον του ανθρώπου, μια απειλή που ολοένα μεγαλώνει».

  Αυτός ο νέος ανθρωπισμός οφείλει να συμβιώσει και να λειτουργήσει αρμονικά με τη σύγχρονη, πολύμορφη και πολυδύναμη επιστήμη, και στο ηθικό και στο διανοητικό και στο υλικό πεδίο του σημερινού ανθρώπου. Διότι δεν απορρίπτει τον τεχνικό πολιτισμό με τις τεχνολογικές του κορυφώσεις, αλλά τον αξιοποιεί, τον προάγει, τον εξανθρωπίζει. H επιστήμη και η τεχνολογία οφείλουν να αποκαταστήσουν μια γόνιμη σύζευξη με τα κελεύσματα του ανθρωπισμού, ώστε να αντικρίσουν τον άνθρωπο ως ψυχοσωματικό ον.

  Ένα τέτοιο συνειδητό αντίκρισμα σημαίνει πως ο τεχνολογικός πολιτισμός δε βρίσκεται σε διάσταση με τον πνευματικό πολιτισμό, αλλά πως και οι δύο χρειάζονται, και οφείλουν, να συνεργασθούν για το καλό του ανθρώπου, του όντος, που βρίσκεται από καταβολής του κόσμου επικεφαλής της δημιουργίας όλης. Συνειδητοποιώντας ο σύγχρονος επιστήμονας την άποψη αυτή, οφείλει να κατευθύνει την έρευνα και την όλη δράση του προς τη σταθερή προαγωγή και ανύψωση του ανθρώπου. Έτσι, θα τον προφυλάξει και από την αλλοτρίωση, που τον οδηγεί στον οντολογικό του υποβιβασμό, και από τη μηχανοποίηση του βίου του και από τον υλιστικό του εναγκαλισμό, αποσαφηνίζοντας τους «συγκεχυμένους σκοπούς» των καιρών μας, κατά Αϊνστάιν, και επανατοποθετώντας, ως ύψιστο αίτημα της ιστορίας, τον συνεχή εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Διαφορετικά, η ζωή θα καταντήσει ένας διαρκής εφιάλτης.

Γρηγόρης Σκαλκέας, Το Βήμα/Science(απόσπασμα/ διασκευή)

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Δημήτριος I. Αντωνίου (1906-1994) γεννήθηκε στην Μπέιρα της Μοζαμβίκης και καταγόταν από μεγάλη ναυτιλιακή οικογένεια της Κάσου. Νέος μπήκε στον κύκλο του Παλαμά και γνωρίστηκε με τους Κωνσταντίνο Τσάτσο, Γιώργο Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη και τους άλλους λογοτέχνες της λεγόμενης Γενιάς του Τριάντα, με τους οποίους συμπορεύτηκε στην ανανέωση του ελληνικού ποιητικού λόγου. Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1936 από τις σελίδες των Νέων Γραμμάτων με τη δημοσίευση ποιημάτων που κρίθηκαν ευνοϊκά από τον Γιώργο Σεφέρη.[1]

Κύριε, άνθρωποι απλοί (Οι κακοί έμποροι)

Kύριε, άνθρωποι απλοί

πουλούσαμε υφάσματα, (κι η ψυχή μας

 ήταν το ύφασμα που δεν τ’ αγόρασε κανείς).

 Tην τιμή δεν κανονίζαμε απ’ την ούγια[2]

 η πήχη[3] και τα ρούπια[4] ήταν σωστά

τα ρετάλια[5] δεν τα δώσαμε μισοτιμής ποτέ:

η αμαρτία μας.

Είχαμε μόνο ποιότητας πραμάτεια.

Έφτανε στη ζωή μας μια στενή γωνιά

– πιάνουν στη γη μας λίγο τόπο τα πολύτιμα –.

Τώρα με την ίδια πήχη που μετρήσαμε

μέτρησέ μας·δε μεγαλώσαμε το εμπορικό μας·

 Kύριε, σταθήκαμε έμποροι κακοί!

Δ.Ι. Αντωνίου, Ποιήματα, φιλολογική επιμέλεια: Εύα Κωστοπούλου, εκδ. Σπουδαστήριο Νέου

---

[1] www.ekebi.gr

[2] Ειδική ύφανση στις άκρες ενός υφάσματος, έτσι ώστε αυτό να μην ξεφτίζει.

[3] Παλιότερη μονάδα μήκους.

[4] Μονάδα μέτρησης μήκους μικρών διαστάσεων.

[5] Το τελευταίο υπόλοιπο από ολόκληρο τόπι υφάσματος.

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Στην τάξη διερευνάτε τη σχέση ανθρωπισμού και επιστήμης. Στο πλαίσιο της συζήτησης, παρουσιάζετε περιληπτικά (60-70 λέξεις) τις απόψεις του Γρ. Σκαλκέα σχετικά με την αναγκαιότητα να γίνει ο ανθρωπισμός υπόβαθρο της επιστήμης, όπως αναπτύσσεται στην πέμπτη και την έκτη παράγραφο («Σήμερα, που ο άνθρωπος … ψυχοσωματικό ον» 5^η &6^η παρα. ) του κειμένου 1.

Μονάδες 15

Πληροφορία	Σωστό/Λάθος	Αιτιολόγηση με αναφορά στο κείμενο
α) Ο άνθρωπος, κατά τον Καντ, πρέπει να θεωρείται ο τελικός σκοπός.
β) Οι στόχοι της επιστήμης πρέπει να είναι ανθρωποκεντρικοί.
γ) Σήμερα ο άνθρωπος υποβιβάζεται σε αντικείμενο
δ) Ο τεχνολογικός πολιτισμός δε βρίσκεται σε διάσταση με τον πνευματικό.
ε) Ο σύγχρονος επιστήμονας οφείλει να κατευθύνει την έρευνα και τη δράση του προς την τελειοποίηση της επιστήμης.

Μονάδες 15

Β2. α) Να βρείτε έναν τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του κειμένου 1(«Ως τελικός σκοπός … ο τελικός σκοπός») και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές σε αυτή.

β) «Διότι στόχοι αμετακίνητοι της επιστήμης … οπουδήποτε γης» (τρίτη παράγραφος κειμένου 1). Τι επιτυγχάνει ο συντάκτης με το ασύνδετο σχήμα;

Μονάδες 10

Β3. α) Στο ποίημα (κείμενο 2) χρησιμοποιείται το σχήμα του κύκλου με την επανάληψη της προσφώνησης «Κύριε» στον πρώτο και στον καταληκτικό στίχο. Πώς συμβάλλει το σχήμα αυτό στη μετάδοση της βασικής ιδέας του ποιήματος;  

β) Να γράψετε τέσσερα χαρακτηριστικά της νεωτερικής/μοντέρνας ποίησης στην οποία ανήκει το κείμενο 2 που σας δόθηκε. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές σε αυτό.

Μονάδες 15

Γ. Συμφωνείτε με την άποψη πως οι τελικοί νικητές της ζωής είναι οι «κακοί έμποροι» (κείμενο 2); Να γράψετε την άποψή σας σε ένα κείμενο 100-200 λέξεων.

                                                                                                                                              Μονάδες 15

Δ.[…] στόχοι αμετακίνητοι της επιστήμης πρέπει, φρονώ, να είναι η βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ανθρώπου σε όλες τις εκφάνσεις της, […] η καταπολέμηση της αμάθειας και των προλήψεων, […] η φροντίδα για το περιβάλλον, η διασφάλιση της ειρήνης του κόσμου […]» (κείμενο 1). Με ποιους τρόπους, κατά τη γνώμη σας, η επιστήμη θα μπορούσε να καταπολεμήσει την αμάθεια και τις προλήψεις, να προστατέψει το περιβάλλον και να διασφαλίσει την ειρήνη στον κόσμο;  Να αναπτύξετε τις σκέψεις σας σε ένα κείμενο 300-400 λέξεων, το οποίο θα δημοσιευθεί στην εφημερίδα του σχολείου σας.

 Μονάδες 30