ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ

Μεταλλαγμένα: προϊόντα μιας παγκοσμιοποιημένης γεωργίας

Φεβρουάριος 2004

Τα μεταλλαγμένα ή γενετικά τροποποιημένα προϊόντα (γ.τ. όπως πιο εύσχημα καθιερώθηκε να ονομάζονται) είναι αποτέλεσμα της βιοτεχνολογίας, μιας νέας τεχνολογίας στην οποία έχουν επενδύσει υπερεθνικές επιχειρήσεις με στόχο τον έλεγχο του γενετικού υλικού, την πλήρη εξάρτηση των παραγωγών, την ρύθμιση της παγκόσμιας παραγωγής της τροφής και ουσιαστικά της ίδιας της ζωής. "Γενετικά μεταλλαγμένος οργανισμός είναι ένας ζωντανός οργανισμός ο οποίος δημιουργήθηκε τεχνητά αλλοιώνοντας τη γενετική του ταυτότητα με την προσθήκη ή την αφαίρεση γονιδίων που προέρχονται από άλλους εντελώς διαφορετικούς οργανισμούς (π.χ σε ένα φυτό μπορούν να εισαχθούν γονίδια από ιούς, παθογόνα βακτήρια, φυτά, ζώα έτσι ώστε το φυτό να παράγει τοξίνες εναντίον κάποιων εντόμων ή να αποκτήσει ανθεκτικότητα σε κάποιο ζιζανιοκτόνο). Πετυχαίνουν, υποτίθεται, με αυτόν τον τρόπο οργανισμούς που έχουν βελτιωμένες αποδόσεις, αντοχή σε εχθρούς και ασθένειες, προσαρμοστικό- τητα στο περιβάλλον, εμπλουτισμό σε βιταμίνες, φαρμακευτικές ουσίες και άλ- λα. Μέχρι σήμερα όμως και παρόλο που έχουν διατεθεί για καλλιέργειες και εμπορική διάθεση, δεν έχουν δοθεί επαρκή επιστημονικά στοιχεία για τα αποτελέσματα της απελευθέρωσης των οργανισμών αυτών στα οικοσυστήματα. Και αυτό γιατί η αφαίρεση ενός γονιδίου μπορεί να γίνει με ακρίβεια, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για την τοποθέτησή του στον οργανισμό που θα το δεχτεί, εξ αιτίας της απρόβλεπτης συμπεριφοράς των γονιδίων και των μηχανισμών ρύθμισης. Οι κίνδυνοι για το περιβάλλον εντοπίζονται μέχρι τώρα: μεταφορά διαγονιδίων μέσω γύρης επίδραση βιοεντομοκτόνου σε έντομα μη στόχους δημιουργία εντόμων ανθεκτικών στο βιοεντομοκτόνο επικράτηση υπερανθεκτικών ζιζανίων που για την           αντιμετώπισή τους χρειάζεται όλο και πιο ισχυρό ζιζανιοκτόνο Οι κίνδυνοι για την υγεία των καταναλωτών είναι: αλλεργικές αντιδράσεις τοξικότητα αντιθρεπτικές επιδράσεις μεταφορά γονιδίου (κυρίως ανθεκτικότητας σε αντιβιοτικά) απρόβλεπτοι κίνδυνοι Tο 1989 στις ΗΠΑ συνέβη η πρώτη τραγωδία που αφορούσε θανάτους ανθρώ- πων από γενετικά τροποποιημένα προϊόντα: 37 άτομα πέθαναν και πάνω από 1500 αρρώστησαν σοβαρά, ορισμένα σε μόνιμη ολική ανικανότητα από ένα σύνδρομο που ονομάστηκε σύνδρομο ηωσινοφιλίας - μυαλγίας. Η ασθένεια προκλή- θηκε από ένα γενετικά τροποποιημένο βάκιλο που μεγιστοποιούσε την παραγωγή τρυπτοφάνης, ένα αμινοξύ για διαιτητική χρήση στους ανθρώπους. Η κυκλοφορία της τρυπτοφάνης ήταν καθ' όλα νόμιμη γιατί οι προσμίξεις που ενοχοποιήθηκαν ήταν σε ποσοστά κάτω του 0,01%, 10 φορές κάτω από το όριο της ανίχνευσης δηλ. το 0,1% Επίσης τα παιδιά και τα βρέφη είναι ομάδα υψηλού κινδύνου στις τροφικές αλλεργίες που προκαλούνται από οποιοδήποτε αλλεργιογόνο δεν ανιχνεύτηκε στα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Παρ΄ όλα αυτά οι μεταλλαγμένοι οργανισμοί φτάνουν κάθε μέρα έμμεσα στα πιάτα μας. Η καλλιέργειά τους αυξάνεται κάθε χρόνο αλλά το 95% της παραγωγής γίνεται στις ΗΠΑ, Καναδά και Αργεντινή. Οι εταιρείες που πρωτοστατούν είναι οι syngenta, Monsanto, Dy Pont, Aventis, Dow. Με μια σειρά εξαγορών και συγχωνεύσεων κατάφεραν να κυριαρχήσουν στο χώρο της βιοτεχνολογίας με απώτερο σκοπό το σταδιακό αποκλεισμό των συμβατικών σπόρων από την αγορά και την μεγιστοποίηση των κερδών τους. έχοντας στενή συνεργασία με την κυβέρνηση Μπούς και τον Π.Ο.Ε. (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου), εκβιάζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση που για δικά της συμφέροντα αρνιόταν την εισαγωγή μεταλλαγμένων και απειλούν με κυρώσεις οποιαδήποτε χώρα αρνείται την αποδοχή γ.τ οργανισμών. Αυτοί που προκαλούν την πείνα και το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων κάθε μέρα σε διάφορους πολέμους, που έχουν παγκοσμιοποιήσει ένα απάνθρωπο σύστημα διαχείρισης, που μεταχειρίζονται ζωές σαν εμπορεύματα, προσπαθούν με υπερβολές όψιμου ανθρωπισμού να μας πείσουν ότι τα μεταλλαγμένα θα λύσουν το πρόβλημα της πείνας και της οικολογικής καταστροφής. Ωστόσο πάνω από 35 χώρες έχουν βάλει περιορισμούς είτε στις καλλιέργειες, είτε στην αποδοχή των προϊόντων, στη σήμανση κλπ. Επίσης το 73% των ευρωπαίων καταναλωτών και το 93% των Ελλήνων είναι κάθετα αντίθετοι στη χρήση τους. Χωρίς την συμμετοχή της Ελλάδας, όμως επικυρώθηκε από 50 χώρες το Πρωτόκολλο για την Βιοασφάλεια που θα τεθεί σε ισχύ την 11/9/03 η πρώτη νομικά δεσμευτική διεθνής συμφωνία που αναγνωρίζει το αναφαίρετο δικαίωμα των κρατών ν' αρνούνται τα μεταλλαγμένα με βάση την Αρχή της Προφύλαξης. Υπάρχει και η περίπτωση της Ζάμπια, η οποία αρνήθηκε γ.τ. καλαμπόκι που "πρόσφερε" το πρόγραμμα επιστημονικής βοήθειας με την μορφή σπόρων, με το αιτιολογικό ότι δε θα ήταν δυνατή η εξαγωγή καλαμποκιού των αγροτών της προς τη Ε.Ε. Η περίπτωση αυτή έδωσε πρόσχημα στους αμερικάνους να πιέσουν περισσότερο τη Ε.Ε για απελευθέρωση της αγοράς στην εισαγωγή γ.τ. προϊόντων. Έτσι στις αρχές Ιούλη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πήρε απόφαση εισαγωγής των μεταλλαγμένων, χρυσώνοντας το χάπι με την υποχρεωτική τους σήμανση. Το επόμενο βήμα θα είναι να επιτραπεί και η καλλιέργεια τους Βέβαια μόνο στην Ελλάδα ήδη το 80% της εισαγόμενης σόγιας και του κα- λαμποκιού είναι μεταλλαγμένα και χρησιμοποιούνται είτε σαν πρώτη ύλη στη βιομηχανία τροφίμων, είτε στις ζωοτροφές. Χιλιάδες τόνοι μεταλλαγμένης σόγιας και μεταλλαγμένου καλαμποκιού έχουν εισαχθεί στην ελληνική αγορά από μεγάλους εισαγωγείς. Από τους κυριότερους είναι η εταιρεία ΣΟΓΙΑ ΕΛΛΑΣ που βρίσκεται στα Ψαχνά Ευβοίας και διαθέτει τα προϊόντα της σαν ζωοτροφές σε μεγάλο αριθμό πτηνοτροφικών και κτηνοτροφικών μονάδων του νο- μού. Ουσιαστικά υπήρχαν γ.τ. οργανισμοί σε προϊόντα όπως το κρέας, πουλερικά, γαλακτοκομικά, ψάρια, παράγωγα σόγιας και καλαμποκιού (άλευρα, λάδια, σιρόπια, λεκιθίνη κλπ.). Απλά τώρα και αν γίνονται οι απαραίτητοι έλεγχοι, θα γνωρίζουμε αν τρεφόμαστε με γ.τ. μόνο σε περίπτωση που η προσθήκη τους είναι πάνω από 0,9%. Όταν έχουν προκληθεί θάνατοι ανθρώπων με προσθήκη γ.τ. τρυποφάνης 0,01%, η ασφάλεια που μας εξασφαλίζει η σήμανση είναι όπως καταλαβαίνουμε μηδενική.

GREENPEACE: Μεταλλαγμένα και σήμανση

Όπως έχουμε τονίσει κατ’ επανάληψη σε κείμενά μας, το σύστημα της κυρίαρχης οικονομίας της αγοράς, δεν ενδιαφέρεται βασικά για την υγεία και ποιότητα ζωής των ανθρώπων και την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά για κέρδη, μπίζνες, μερίσματα, επέκταση των αγορών, ανακάλυψη και προώθηση στην αγορά νέων, αναρίθμητων προϊόντων που αποφέρουν μεγάλα κέρδη και οικονομική ανάπτυξη, ανεξάρτητα βέβαια από τις επιπτώσεις που θα είχε η τεχνητή και διαστροφική αυτή ανάπτυξη στην ανθρώπινη υγεία, στην εργασία, στο περιβάλλον και στην ποιότητα ζωής των πολλών.

Ακόμη και το περιοδικό του ευρωπαϊκού κατεστημένου «ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ» (ενημερωτική επιθεώρηση του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου-2/2002), είχε ένα μεγάλο αφιέρωμα με τίτλο: «Δεν ξέρουμε πια τι να φάμε», και στο οποίο τονίζονταν σε κάμποσες σελίδες και με αξιοπρόσεκτα στοιχεία η βιομηχανοποιηση της αλυσιδας διατροφης. Ετσι, ενώ στο παρελθόν τα τρόφιμα ακολουθούσαν μια απλή άμεση διαδρομή, από το αγρόκτημα στο τραπέζι, σήμερα, η διατροφική αλυσίδα έχει αλλοιωθεί από ένα βιομηχανικό μοντέλο παραγωγής που έχει αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τη βοσκή με τα ζωικά άλευρα. Βέβαια, το καλό περιοδικό δεν εξηγούσε την αιτία αυτού του φαινομένου, που δεν είναι θεόπεμπτο, αλλά οφείλεται στη δυναμική της οικονομίας της αγοράς. Η τραγική συνέπεια της μαζικής παραγωγής μέσω εργοστασίου, που εμφανίστηκε μεταπολεμικά, εγκυμονεί νέους κινδύνους για την υγεία. Ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον τρόπο παραγωγής και τη διατροφή συνιστά το θεμέλιο της τροφικής αλυσίδας, η οποία εκτείνεται από την αγροτική καλλιέργεια έως τον καταναλωτή. Η σχέση αυτή έχει αλλάξει εκ βάθρου. Ενώ παλαιότερα η τροφή πήγαινε απευθείας από «τη παραγωγή στην κατανάλωση», στις μέρες μας κάνει παρατεταμένη στάση στο εργοστάσιο. Σήμερα, επομένως, τους κανόνες ορίζει η βιομηχανία προϊόντων διατροφής. Στην εντατική καλλιέργεια προστέθηκε η ολοένα αυξανόμενη μηχανοποίηση των διαδικασιών μεταποίησης με άξονα τη μαζική κατανάλωση. Στην πραγματικότητα, η παραγωγή μεταλλαγμένων δεν είναι παρά άλλη μια μορφή εντατικής καλλιέργειας.

Όσοι ειδικοί έχουν ασχοληθεί με το θέμα των μεταλλαγμένων σε βάθος και απροκατάληπτα, εκφράζουν σοβαρές επιφυλάξεις για την ασφάλεια των μεταλλαγμένων τροφίμων. Υπάρχουν πολλές έγκυρες απόψεις ειδικών επιστημόνων στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, που έχουν σοβαρές αμφιβολίες, βασιζόμενοι σε ορισμένα στοιχεία, για το αν τα μεταλλαγμένα είναι ασφαλή για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Υπάρχουν ήδη κάποια σημαντικά στοιχεία στη βιβλιογραφία, που συνδέουν τα μεταλλαγμένα με αλλεργίες με καρκίνους και με άλλες σοβαρές καταστάσεις. Όλοι οι ανεξάρτητοι ειδικοί τονίζουν ότι το μέλλον θα δείξει για το πόσο βλαπτικά μπορούν να καταστούν για τον άνθρωπο τα μεταλλαγμένα τρόφιμα (βλ. παρακάτω).

Τι είναι ένας μεταλλαγμένος οργανισμός;

Γενετικά μεταλλαγμένος οργανισμός είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ο οποίος δημιουργήθηκε τεχνητά αλλοιώνοντας τη γενετική του ταυτότητα με την προσθήκη (ή και την αφαίρεση) γονιδίων που προέρχονται από άλλους εντελώς διαφορετικούς οργανισμούς. Η γενετική μηχανική δίνει τη δυνατότητα να «κοπούν» γονίδια από έναν οργανισμό και να «συγκολληθούν» στα γονίδια ενός άλλου, έτσι ώστε αυτός να αναπτύξει νέα χαρακτηριστικά (π.χ. σε ένα φυτό μπορούν να εισαχθούν γονίδια από ιούς, παθογόνα βακτήρια, φυτά, ζώα, έτσι ώστε το φυτό να παράγει τοξίνες εναντίον κάποιων εντόμων, ή να αποκτήσει ανθεκτικότητα σε κάποιο ζιζανιοκτόνο). Ο νέος αυτός κατασκευασμένος οργανισμός, δε θα μπορούσε να προκύψει μέσω οποιασδήποτε γνωστής διαδικασίας. Σε αντίθεση με τη συμβατική βελτίωση των ειδών, η γενετική μηχανική καταργεί τους φυσικούς φραγμούς που έχουν δημιουργηθεί μεταξύ των ειδών μέσα από εκατομμύρια χρόνων εξελικτικής διαδικασίας.

Η ακριβής θέση ενός εισαγόμενου γονιδίου με τα υπόλοιπα γονίδια του οργανισμού παραμένει απρόβλεπτη και άγνωστη. Οι συνέπειες από την απελευθέρωση μεταλλαγμένων οργανισμών στο περιβάλλον και την υγεία είναι απρόβλεπτες. Η απελευθέρωση των μεταλλαγμένων οργανισμών στο περιβάλλον είναι μια διαδικασία μη αναστρέψιμη.

Ακόμη, είναι γενικά αποδεκτή η άποψη από επιστήμονες που δεν εργάζονται για τις πολυεθνικές, ότι «η έλλειψη αποδείξεων μέχρι σήμερα για τις επιπτώσεις των γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων ΔΕΝ αποτελεί απόδειξη για την ασφάλειά τους». Υπάρχουν ειδικοί που τονίζουν ότι οι επιπτώσεις στα οικοσυστήματα θα είναι βαριές και τραυματικές. Η χλωρίδα της γης θα αλλάξει μόνιμα, λένε, και ότι τα ζώα που δε θα μπορούν να τραφούν από τη χλωρίδα που θα υπάρξει θα εξαφανιστούν. Ο βιολογικός ανταγωνισμός που σήμερα υπάρχει σε όλα τα επίπεδα ζωής και ο οποίος διατηρεί μια θαυμάσια ισορροπία στο οικοσύστημα, θα ανατραπεί πλήρως, σύμφωνα με τους ειδικούς. Αν δεν είναι αυτές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, αναρωτιούνται πολλοί ειδικοί, τότε ποιες είναι;

Οι πολυεθνικές, ωστόσο, ως γνωστόν, ελάχιστα ενδιαφέρονται για την υγεία την ευημερία και το περιβάλλον αδιαφορώντας γενικά για της πιθανές δυσμενείς επιπτώσεις των μεταλλαγμένων τροφίμων πάνω στον άνθρωπο και το περιβάλλον του.

Αποτελέσματα μελετών για τα μεταλλαγμένα

Ο Δρ. Arpard Pusztai, που έχασε τη δουλειά του στο φημισμένο Ινστιτούτο Ερευνών Rowett στο Aberdeen (Σκωτία), αφού σκιαγράφησε τα ευρήματά του σε ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα στα 1998, θα εκδώσει τώρα τη νέα του έρευνα. Στην έρευνα αυτή προειδοποιεί και επισημαίνει ότι η εργασία που πραγματοποιήθηκε από τις εταιρείες βιοτεχνολογίας σχετικά με τους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία από τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα είναι ανεπαρκής και μη ασφαλής. Η μελέτη του Δρος Pusztai επίσης αναφέρει τα σχετικά με τις τεχνικές ατέλειες του τρόπου με τον οποίο δημιουργούνται τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα. Η μελέτη του Pusztai περιέχεται σε ένα βιβλίο που ονομάζεται «Ασφάλεια των τροφών» (Food Safety), ένα απάνθισμα επιστημονικών εργασιών που περιγράφουν τους ρυπαντές και τις τοξίνες που περιέχονται στις σύγχρονες τροφές. Στην εργασία του ο Pusztai συγκεντρώνει όλες τις επιστημονικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν για την ασφάλεια των μεταλλαγμένων τροφών και τις υποβάλλει σε αυστηρή στατιστική και επιστημονική λεπτομερή εξέταση. Πρόσφατα είπε ο ίδιος: «Βρήκαμε ότι υπάρχουν λίγες μόνο μελέτες και παρουσιάζουν οι μελέτες αυτές πολλά προβλήματα. Ειδικά, επεξηγούν ότι τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα δεν έχουν ποτέ δοκιμαστεί δημοσίως για την ασφάλεια τους και την υγιεινότητά τους. Υπάρχει μια αυξανόμενη έρευνα που δείχνει ότι μπορεί πραγματικά να είναι πολύ βλαπτικά τα τρόφιμα αυτά»(5/4/03, Sunday Times, Λονδίνο, άρθρο του Jonathan Leake).

Στη Βρετανία, ειδική πειραματική μελέτη αναμένεται ότι θα δείξει πολύ σύντομα πως τρεις από τις δύο σοδιές στις οποίες χρησιμοποιήθηκαν μεταλλαγμένοι σπόροι έχουν πιο επιβλαβείς συνέπειες στο περιβάλλον απ’ ότι οι συνηθισμένες καλλιέργειες (John Vidal, Γκάρντιαν, 8/10/03).Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι ούτε οι ασφαλιστικές εταιρείες στη Βρετανία και τις ΗΠΑ δεν δεχονται να ασφαλισουν τη βιομηχανία βιοτεχνολογίας.

Μία από τις πιο τρομακτικές και απειλητικές τεχνολογίες που εμφανίστηκαν ποτέ, είναι η νέα τεχνολογία της Monsanto με το ανατριχιαστικό όνομα «Εξολοθρευτής» (terminator). Με απλά λόγια, η Monsanto έχει επέμβει γενετικά σε ορισμένα είδη φυτών έτσι ώστε αυτά να σκοτώνουν τους δικούς τους σπόρους, δηλαδή έχει εισαγάγει ένα γονίδιο «αυτοκτονίας» που προκαλεί αρσενική και θηλυκή στειρότητα, και επίσης παράγει στείρους σπόρους.

Με τη νέα αυτή «τεχνολογία» τα φωτεινά μυαλά της Monsanto βρήκαν τρόπο να παρακάμψουν μία από τις αρχαιότερες και ευρύτερα διαδεδομένες συνήθειες των γεωργών σε όλο τον κόσμο, δηλαδή την φύλαξη σπόρων από κάθε σοδειά. Αντί να αγοράζουν σπόρους κάθε χρόνο, οι γεωργοί φυλάνε αρκετούς σπόρους για την καλλιέργεια της επόμενης περιόδου. Με την επινόηση της Monsanto οι γεωργοί όλου του κόσμου γίνονται όμηροί της, και βεβαίως τα κέρδη της αυξάνουν.

Η τεχνολογία «εξολοθρευτής» ήταν γνωστή από διπλώματα ευρεσιτεχνίας που κατείχαν από κοινού το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ και η εταιρεία Delta & Pine Land Company. Σιγά-σιγά, όταν ο κόσμος άρχισε να μαθαίνει για την τεχνολογία, υπήρξαν έντονες διαμαρτυρίες σε όλο τον κόσμο με αποτέλεσμα η Monsanto (που στο μεταξύ είχε αγοράσει τα δικαιώματα της ευρεσιτεχνίας από την Delta & Pine Land Company) να δεσμευτεί να μην αναπτύξει άλλο αυτή την τεχνολογία «όπως αυτή περιγράφεται στο συγκεκριμένο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας». Βέβαια, όπως έγινε γνωστό στην επιστημονική κοινότητα, η γενετική αυτή τροποποίηση μπόρεσε να συνεχιστεί με άλλους τρόπους, και με διαφορετικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας.

Έγινε γνωστό ότι ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 έχουν γίνει δοκιμαστικές καλλιέργειες του εξολοθρευτή στην Ευρώπη, τον Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες, και ορισμένα είδη έχουν ήδη κυκλοφορήσει στο εμπόριο στην Βόρειο Αμερική.

Για παράδειγμα, η γενετικώς τροποποιημένη κράμβη η ελαιοφόρος, για την οποία αυτή την στιγμή γίνεται έρευνα στην Αγγλία που θα ολοκληρωθεί το 2004, έχει τροποποιηθεί κατά τρόπον που να έχει αρσενική στειρότητα και να παράγεται υβρίδιο γενιάς F1.

Έχει υποστηριχτεί ότι το υβρίδιο γενιάς F1 μπορεί να διασπείρει με την γύρη του τόσο το γονίδιο αντοχής στα ζιζανιοκτόνα όσο και το γονίδιο αυτοκτονίας για την αρσενική στειρότητα, γεγονός που μπορεί να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην γεωργική και την φυσική βιοποικιλότητα. Ενώ κανονικά στην φύση δημιουργείται ποικιλότητα, η γενετική τροποποίηση κάνει ακριβώς το αντίθετο. Εξ αιτίας λοιπόν του περιορισμού της ποικιλότητας υπάρχει ορατός κίνδυνος να μολυνθούν οι παγκόσμιες καλλιέργειες από κάποια ασθένεια. Και αν αυτές οι μη ποικίλες καλλιέργειες προσβληθούν από κάποιον ιό που μεταδίδεται ταχύτατα μέσω του αέρα, τότε θα μπορούσαμε να περιμένουμε μια παγκόσμια καταστροφή, ακόμα και παγκόσμια έλλειψη τροφίμων.

Γιατί όμως δεν έχει συμβεί παγκόσμια πείνα στο παρελθόν; Για τον απλό λόγο ότι μέσω της φυσικής επιλογής, και μέσω πολλών διαφορετικών ειδών και υποειδών, η φύση είχε την πρόνοια να εφαρμόσει επί αιώνες το δικό της πρόγραμμα βιοτεχνολογίας. Όταν μια ποικιλία ενός είδους φυτού αστοχούσε, υπήρχε πάντοτε κάποια άλλη για να πάρει την θέση της. Αντίθετα, η βιοτεχνολογία της Monsanto προβλέπει λίγες ποικιλίες, και σε ορισμένες περιπτώσεις, μόνον μία.

Έχοντας λοιπόν υπ' όψη αυτή την δυνητική παγκόσμια καταστροφή, ποια μέτρα έχει λάβει η Monsanto για να την αποφύγει; Κρίνοντας από τα λόγια ενός στελέχους της Monsanto, πρέπει να πιστέψουμε ότι δεν έχει λάβει κανένα, ούτε και πρόκειται να λάβει. Ένας εκ των διευθυντών της εταιρείας, ο Phil Angell, είπε τον Οκτώβριο 1998 στους New York Times, με αφοπλιστική ειλικρίνεια: «Η Monsanto δεν οφείλει να ασχοληθεί με την ασφάλεια των βιοτεχνολογικών τροφίμων, αυτό είναι δουλειά της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων. Εμείς ενδιαφερόμαστε μόνον να πουλήσουμε όσο μπορούμε περισσότερο».

Τα γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα στην Ελλάδα

Στην ελληνική αγορά και εξαιτίας του γεγονότος ότι οι ζωοτροφές είναι η κύρια είσοδος των μεταλλαγμένων στη διατροφή μας, κυκλοφορούν εκατοντάδες μεταλλαγμένα προϊόντα που αφορούν παιδικές τροφές, σοκολάτες-καραμέλες-τσίχλες, σπορέλαια-μαργαρίνες, πάνω από 70 είδη γαλακτοκομικών προιόντων όλων των μεγάλων εταιρειών, παγωτά, δεκάδες προιόντα από χοιρινό κρέας-αλλαντικά, δεκάδες γιαούρτια-επιδόρπια, αυγά-κοτόπουλα κτλ. Στην Ελλαδα, όπως επισημαίνει ο κ. Τάσος Κουράκης, αναπληρωτής καθηγητής στο Ιατρικό Τμήμα του ΑΠΘ, Εργαστήριο Γενετικής επομένως, «υπάρχει βομβαρδισμός γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στην αγορά που περιέχουν γενετικά τροποποιημένα συστατικά αλλά και τροφίμων που περιέχονται από ζώα τα οποία έχουν τραφεί με μεταλλαγμένες ζωοτροφές». Σύμφωνα με τον κ. Κουράκη «το μείζον ζήτημα είναι ότι η χρήση ζωοτροφών που περιέχουν γονίδια αντοχής στα αντιβιοτικά μπορούν να προκαλέσουν εμφάνιση ανθεκτικών μικροβίων στον εντερικό σωλήνα των ζώων και αυτή η ανθεκτικότητα να μεταβιβασθεί στα μικρόβια που προσβάλλουν τον άνθρωπο και μέσα από τη διατροφή. Επιπλέον, δεν έχει αποκλειστεί η οριζόντια μεταφορά τμημάτων του DNA μέσω του εντερικού σωλήνα σε όργανα του σώματος του ζώου».

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ είναι υποχρεωτική η σήμανση των μεταλλαγμένων οργανισμών και των παραγώγων τους, στα προϊόντα τροφίμων δεν έχει τεθεί ακόμη σε ισχύ αντίστοιχη νομοθεσία για τις ζωοτροφές και τα ζωικά προιόντα. Μάλιστα, όπως σημειώνει ο κ. Κουράκης δεν είναι ανιχνεύσιμο σε ένα ζωικό προϊόν αν το ζώο από το οποίο προέρχεται έχει διατραφεί με μεταλλαγμένα ή όχι Ακόμα και αν «καθαρίσουμε», λοιπόν, το σύνολο των τροφίμων από τα μεταλλαγμένα συστατικά, οι μεταλλαγμένοι οργανισμοί θα εξακολουθούν να απειλούν το φυσικό περιβάλλον και την υγεία. Για να αποφύγουμε τον εφιάλτη των μεταλλαγμένων, θα πρέπει να καθαρίσουμε το σύνολο της τροφικής αλυσίδας. Περισσότερο από 30.000 συσκευασμένα τρόφιμα, δηλαδή πάνω από το 60% των τροφίμων περιέχουν παράγωγα σόγιας ή καλαμποκιού. Η σόγια και το καλαμπόκι είναι γνωστό ότι αποτελούν δύο από τις πιο σημαντικές πρώτες ύλες στη βιομηχανία τροφίμων Η παραγωγή ζωοτροφών απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς των μεταλλαγμένων οργανισμών. Το 80% των εισαγωγών σόγιας και του καλαμποκιού προορίζονται για την παραγωγή ζωοτροφών). Η χώρα μας εισάγει περίπου 450.000 τόνους σόγιας, και αντίστοιχη ποσότητα καλαμποκιού κάθε χρόνο. Όπως έχουν δείξει επανειλημμένες εργαστηριακές αναλύσεις, άγνωστο ποσοστό των εισαγωγών είναι μεταλλαγμένο. Επομένως, ζωικά τρόφιμα όπως κρέας, πουλερικά, γάλα, τυρί, αβγά και ψάρια, προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με μεταλλαγμένους οργανισμούς. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι ένα αξιόλογο ποσοστό των κρεάτων που τρώμε προέρχεται από ζώα που τρέφονται με μεταλλαγμένες τροφές. Αξίζει να τονίσουμε ότι σε αρκετές περιπτώσεις (π.χ. στα κοτόπουλα και στα γουρούνια) η σόγια ξεπερνά το 20% της καθημερινής διατροφής τους. Σε αντίθεση με τους ανθρώπους, λοιπόν, τα ζώα καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες σόγιας και καλαμποκιού σε όλο τον κύκλο της ζωής τους.

Σύμφωνα με το σχέδιο του νέου Ευρωπαϊκού Κανονισμού σύντομα θα εφαρμοστεί νομοθεσία για τη σήμανση των ζωοτροφών αλλά και των συστατικών που προέρχονται από μεταλλαγμένους οργανισμούς, ακόμη και αν δεν ανιχνεύεται το μεταλλαγμένο DNA στο τελικό προϊόν. Μέχρι τότε όμως, η σήμανση των μεταλλαγμένων οργανισμών στις ζωοτροφές δεν είναι υποχρεωτική. Αντίστοιχα και η σήμανση των προϊόντων ζωικής προέλευσης δεν είναι υποχρεωτική. Αυτό σημαίνει ότι ο καταναλωτής όταν αγοράζει κρέας, κοτόπουλο, γάλα, τυρί, αβγά ή ψάρι, δεν μπορεί να γνωρίζει αν αυτά προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με μεταλλαγμένους οργανισμούς. Στο μεταξύ, παντού στην Ευρώπη οι καταναλωτές δείχνουν την αντίθεσή τους, προς τους μεταλλαγμένους οργανισμούς και τη χρήση τους στα τρόφιμα. Η τελευταία έρευνα του Ευροβαρόμετρου (Δεκέμβριος 2001) δείχνει ότι το 93,3% των Ελλήνων καταναλωτών δεν θέλει να τρώει μεταλλαγμένα τρόφιμα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο των Ευρωπαίων καταναλωτών ανέρχεται σε 71%. Φυσικά, οι πολυεθνικές έχουν τρόπους (κατάλληλο μάρκετινγκ, διαφήμιση κλπ) να μας μεταπείσουν. Όμως, γιατί άραγε επιμένουν τόσο πολύ στην εκστρατεία τους να περάσουν τα μεταλλαγμένα, θέλουμε δεν θέλουμε;

Πού οφείλεται η εκστρατεία για τα μεταλλαγμένα;

Eιναι γνωστο οτι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεχονται ασφυκτικές πιέσεις από τις ΗΠΑ για να αποδεχτούν χωρίς επιφυλάξεις τα γενετικά τρόφιμα. Στο πρόσφατο παρελθόν, οι ΗΠΑ έχουν απειλήσει αρκετές χώρες που είχαν ξεκινήσει διαδικασία εφαρμογής νομοθεσίας για τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, με το επιχείρημα ότι η νομοθεσία αυτή αντίκειται στους κανόνες του ΠΟΕ. Ανάμεσα στις χώρες αυτές είναι η Αίγυπτος, η Βολιβία, η Σρι Λάνκα, η Ταιλάνδη, η Νότια Κορέα και η Κροατία. Σε όλες τις περιπτώσεις, οι χώρες αυτές υποχώρησαν στις απειλές των ΗΠΑ και είτε απέσυραν εντελώς τα νομοσχέδια είτε εισήγαγαν ελαστικότερους κανόνες αφήνοντας σοβαρά νομοθετικά κενά. Που οφειλεται λοιπον η επιμονη αυτή των πολυεθνικων;

H απάντηση βρίσκεται εύκολα αν αναφερθούμε στα δισεκατομμύρια δολλάρια που έχουν ήδη ξοδέψει οι Αμερικανικές αγροβιομηχανίες για τα μεταλλαγμένα. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του διεθνούς τύπου, δύο από τις μεγαλύτερες καλλιέργειες των ΗΠΑ, η σόγια και το καλαμπόκι, υφίστανται συχνά γενετικές τροποποιήσεις με στόχο, κυρίως, την καταπολέμηση των εντόμων και των παρασίτων. Ειδικά το καλαμπόκι τροποποιείται με την προσθήκη ενός γονιδίου από το βακτηρίδιο Bacillus thuringiensis ώστε το φυτό να σκοτώνει τις κάμπιες που το απειλούν. Αλλα γονίδια αυξάνουν επίσης την αντίστασή του σε παράσιτα που θα μπορούσαν να αποδεκατίσουν τη σοδειά. Δεν μας λένε, βέβαια, ποιες θα μπορούσε να είναι οι επιπτώσεις των γονιδίων αυτών στον οργανισμό των ανθρώπων που καταναλώνουν τα προιόντα αυτά. Όσο για την έκταση της παραγωγής αυτών των μεθόδων, σύμφωνα με επίσημες πηγές, γενετικά τροποποιημένο είναι το 76% της σόγιας και το 32% του καλαμποκιού που παράγεται στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με σχετική έρευνα αμερικανικών πανεπιστημίων, το 70% περίπου των επεξεργασμένων τροφίμων που διαθέτουν τα σούπερ μάρκετ των ΗΠΑ, περιέχουν γενετικά τροποποιημένα συστατικά. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται από γλυκίσματα και χάμπουργκερ για φυτοφάγους, μέχρι ντοματόσουπες

Φυσικά, οι μικρο-αγροτες κάθε άλλο παρά οφελούνται από τα μεταλλαγμένα. Πλήθος ειδικοί τονίζουν ότι εντέλει ο γεωργός δεν απολαμβάνει μια ουσιαστική οικονομική βελτίωση ούτε αύξηση της απόδοσης αλλά επωφελούμενοι είναι η παραγωγός των σπόρων εταιρεία, η οποία με την προώθηση των ΓΤΦ οδηγεί στην εξαφάνιση των τοπικών ποικιλιών και στην παντελή εξάρτηση των παραγωγών από την εν λόγω εταιρεία (ιδίως με τη χρήση βιολογικών προϊόντων που απαγορεύουν την παραγωγή σπόρων των ΓΤΦ από το γεωργό). Έτσι φθάνουμε στην εξάρτηση όλης της γεωργικής οικονομίας ενός κράτους από τις εταιρείες αυτές. Οι ίδιοι ειδικοί προβάλλουν επίσης τους ενδεχόμενους κινδύνους για τη δημόσια υγεία, κινδύνους που μπορούν να προβλεφθούν (αλλεργίες) καθώς και άλλους που δεν μπορούν να προβλεφθούν. Η εισαγωγή μαζί με τα ευνοικά γονίδια των σημαντών δημιουργεί επιπρόσθετα.

Αλλά και στις ίδιες τις παραγωγούς χώρες, οι συνέπειες στους αγρότες είναι καταστροφικές. Αυτό ήδη έχει αρχίσει να συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεδομένου ότι όλο και περισσότερες βιολογικές καλλιέργειες μολύνονται από γονίδια που προέρχονται από γενετικώς μεταλλαγμένες καλλιέργειες.

Συμπερασματικά, η «βιομηχανία μεταλλαγμένων», με όλες τις πιθανές τραγικές συνέπειες της στο περιβάλλον και την ίδια την ανθρώπινη ζωή είναι άλλη μια ένδειξη της πολυδιάσταστης κρίσης, στην οποία μας έχει οδηγήσει η οικονομία της αγοράς και το πολιτικό συμπλήρωμά της η αντιπροσωπευτική «δημοκρατία», που εχουν δημιουργήσει τη σημερινή τερατώδη συγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης στα χέρια των ελίτ που αποφασίζουν για λογαριασμό μας. Μόνο, επομένως, όταν οι ίδιοι οι πολίτες, μέσα από μια γνήσια δημοκρατία, θα πάρουν στα χέρια τους τα θέματα που αφορούν την αγροτική παραγωγή, την κατανάλωση και διανομή των αγροτικών προϊόντων και τις μεθόδους παραγωγής τους θα βγούμε από τον καταστροφικό φαύλο κύκλο που μας έχει σπρώξει το σημερινό σύστημα.

Εν όψει της εφαρμογής της νέας Kοινοτικής νομοθεσίας και της κυκλοφορίας μεταλλαγμένων προϊόντων στην ευρωπαϊκή αγορά από τις 18 Απριλίου, η Greenpeace αναλαμβάνει πρωτοβουλία και ξεκινά νέα εκστρατεία με σκοπό την κινητοποίηση των καταναλωτών. Στη σημερινή συνέντευξη τύπου, η Greenpeace παρουσίασε τους στόχους της πρωτοβουλίας αυτής καθώς και έναν Οδηγό Δράσης, καλώντας όλους τους πολίτες που ανησυχούν για τα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα και απαιτούν να γνωρίζουν τι καταλήγει στο πιάτο τους, να συμμετάσχουν στην πιο μεγάλη διεθνή κινητοποίηση ενάντια στα μεταλλαγμένα.

Από τις 18 Απριλίου 2004 ξεκίνησε η εφαρμογή της νέας κοινοτικής νομοθεσίας(1) για τη σήμανση και την ιχνηλασιμότητα των μεταλλαγμένων τροφίμων και ζωοτροφών. Πρακτικά, η νομοθεσία αυτή καθιστά υποχρεωτική τη σαφή σήμανση για όλα τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές που περιέχουν ή προέρχονται από μεταλλαγμένους οργανισμούς(2). Για πρώτη φορά, συστατικά τροφίμων τα οποία δεν ανιχνεύονται εργαστηριακά (όπως τα φυτικά έλαια, η λεκιθίνη, το άμυλο) θα φέρουν σήμανση. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στους καταναλωτές αλλά και στους παραγωγούς τροφίμων και ζωοτροφών να εξοστρακίσουν οριστικά τα μεταλλαγμένα από το σύνολο της τροφικής αλυσίδας.

Με αφορμή τη νέα νομοθεσία, η Greenpeace εντείνει διεθνώς τις προσπάθειες για να διώξουμε οριστικά τα μεταλλαγμένα από τη διατροφή μας και το περιβάλλον. Ο οδηγός δράσης(3) που παρουσίασε σήμερα η διεθνής περιβαλλοντική οργάνωση, αποτελεί το πρώτο από μια σειρά βημάτων που θα αναλάβει διεθνώς τους επόμενους μήνες.

“H νέα κοινοτική νομοθεσία από τη μια δίνει ένα ισχυρό εργαλείο στα χέρια των καταναλωτών και από την άλλη ανοίγει το δρόμο στα μεταλλαγμένα. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη οι καταναλωτές να χρησιμοποιήσουν το εργαλείο αυτό τώρα για να δώσουν ένα τελικό χτύπημα στις εισαγωγές μεταλλαγμένων στην ΕΕ.” δηλώνει η Μυρτώ Πισπίνη, υπεύθυνη της εκστρατείας για τα μεταλλαγμένα, στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace. “Αν δεν είχαν αντιδράσει οι καταναλωτές στις πρώτες εισαγωγές μεταλλαγμένων στην ΕΕ το 1996, σήμερα η αγορά θα είχε κατακλυσθεί από τα ανεπιθύμητα προϊόντα. 'Αλλωστε, οι ολοένα εντεινόμενες πιέσεις των πολυεθνικών των μεταλλαγμένων μέσω του ΠΟΕ και των ΗΠΑ προς την ΕΕ για την πάση θυσία αποδοχή των προϊόντων τους, αποτελεί απόδειξη ότι τα εμπόδια που ύψωσαν οι καταναλωτές έφεραν αποτέλεσμα.”

Η Greenpeace, μέσω του Οδηγού Δράσης και του Δικτύου Καταναλωτών ενάντια στα μεταλλαγμένα, προτρέπει τους καταναλωτές από εδώ και στο εξής να κοιτούν προσεκτικά τα προϊόντα που αγοράζουν, να επικοινωνούν με τις βιομηχανίες τροφίμων και τα σούπερ-μάρκετ για να απαιτούν προϊόντα απαλλαγμένα από μεταλλαγμένους οργανισμούς, και να επιστρέφουν τα μεταλλαγμένα προϊόντα που μπορεί να έχουν αγοράσει κατά λάθος.

Η νέα νομοθεσία όμως παρουσιάζει ένα σημαντικό κενό. Δεν καθιστά υποχρεωτική τη σήμανση προϊόντων, όπως αυγά, κρέας, γάλα και γαλακτοκομικά, παρόλο που το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στις ζωοτροφές, αφού στη χώρα μας το 80% των εισαγωγών σόγιας και καλαμποκιού χρησιμοποιείται για την παραγωγή ζωοτροφών και σημαντικό μέρος του είναι μεταλλαγμένο. Η Greenpeace παροτρύνει τους καταναλωτές να επικοινωνούν με τις βιομηχανίες παραγωγής ζωικών προϊόντων και να απαιτούν το σύνολο των ζωοτροφών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των προϊόντων τους να είναι απαλλαγμένο από μεταλλαγμένους οργανισμούς.

Εκτός του ότι η νέα νομοθεσία για τα μεταλλαγμένα έχει επικίνδυνα κενά(4), η εφαρμογή των νέων κανονισμών συμπίπτει και με την άρση του μορατόριουμ, δηλαδή την επανέναρξη της διαδικασίας εγκρίσεων των μεταλλαγμένων προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση(5).

Επιπλέον, η κυβέρνηση σε πρόσφατες δηλώσεις της επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά τους φόβους μας ότι οι ελεγκτικοί μηχανισμοί δεν είναι έτοιμοι να ανταποκριθούν στις υψηλές απαιτήσεις της εφαρμογής της νέας νομοθεσίας, με αποτέλεσμα να παραμένουμε ανοχύρωτοι στην απειλή των μεταλλαγμένων.

Για άλλη μια φορά ακόμα, όπως αποδεικνύεται στην πράξη, οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουν δράση για να προστατέψουν την υγεία τους, τη γεωργία και το περιβάλλον από τα μεταλλαγμένα. Παντού στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη, η κοινωνία των πολιτών συσπειρώνεται και αναλαμβάνει πρωτοβουλίες. Στη χώρα μας, σαράντα (40) Νομαρχίες έχουν ήδη ψηφίσει την ανακήρυξη των Νομών τους σε περιοχή ελεύθερη από μεταλλαγμένα.

“Πιστεύουμε ότι οι βιομηχανίες τροφίμων θα ανταποκριθούν στο αίτημα των καταναλωτών και θα αποφύγουν τα μεταλλαγμένα προϊόντα. Η Greenpeace θα επαγρυπνεί και θα παρέχει πληροφόρηση και ιδέες για δράση μέσω του Δικτύου Καταναλωτών. Οι καταναλωτές πρέπει να προσέχουν τι αγοράζουν, μπορούν να πιέσουν τις βιομηχανίες και τα καταστήματα τροφίμων και να απαιτήσουν τρόφιμα απαλλαγμένα από μεταλλαγμένους οργανισμούς. Δεδομένης της απουσίας ελεγκτικών κρατικών μηχανισμών και εν όψει της υποχώρησης της ΕΕ και του ανοίγματος της αγοράς στα μεταλλαγμένα, είναι απολύτως σαφές ότι η ενεργός συμμετοχή των πολιτών αποτελεί τη μόνη ασφαλή λύση”, τόνισε η Μυρτώ Πισπίνη.

Οι ενδιαφερόμενοι πολίτες που θέλουν να συμμετάσχουν στην προσπάθεια της Greenpeace μπορούν να επικοινωνούν μέσω e-mail στο gpgreece@diala.greenpeace.org, μέσω φαξ στο 210 38 04 008 και μέσω του Δικτύου Καταναλωτών στο 210 38 38 990.