ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Θέμα: Το δημοκρατικό πολίτευμα -υποστηρίζουν πολλοί είναι ο καλύτερος τρόπος διακυβέρνησης μιας πολιτείας. Όταν όμως δεν υπάρχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις, τότε ελλοχεύουν κίνδυνοι, που αποβαίνουν τροχοπέδη όχι μόνο στην ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος αυτού αλλά και στην εν γένει πρόοδο και ευημερία της κοινωνίας. Ζητείται η άποψή σας.

    * Κοινοβουλευτισμός (<κοινός + βουλεύομαι): πολιτικό καθεστώς, κατά το οποίο η κυβέρνηση πρέπει να έχει την εμπιστοσύνη της λαϊκής αντιπροσωπίας.

    * Κοινοβούλιο (<κοινός + βουλή): συλλογικό πολιτικό όργανο, που ασκεί τη νομοθετική εξουσία και ελέγχει και κατευθύνει την εκτελεστική, η βουλή.

    * Πλουραλισμός (<λατ. pluralis): φιλοσοφική θεωρία που δέχεται ότι ο κόσμος αποτελείται από πολλά αυτοτελή στοιχεία, από πολλά στρώματα του «είναι»/η αποδοχή ή ανάπτυξη πολλών απόψεων στη διακίνηση των ιδεών, πολυφωνία.

    * Φανατισμός (<γαλλ. fanatisme): υπερβολική αφοσίωση σε ιδέες, αντιλήψεις κτλ., που εξωθεί στον παραλογισμό και στην έχθρα προς τους αντιφρονούντες.

Πρόλογος

    * Ορισμός: Δημοκρατία είναι το πολίτευμα εκείνο κατά το οποίο ο λαός, ή πιο συγκεκριμένα η πλειοψηφία των πολιτών μιας κοινωνίας, κυβερνά είτε άμεσα, όπως περίπου συνέβαινε σε αρκετές πόλεις κράτη στην Αρχαία Ελλάδα, είτε έμμεσα με αιρετούς αντιπροσώπους, κάτι που κατά κάποιο τρόπο συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα και στις περισσότερες χώρες του κόσμου.

    * Ιστορική αναδρομή (Η δημοκρατία «γεννήθηκε» στην αρχαία Ελλάδα πριν από 2500 χρόνια...)

    * Ειδολογικός χωρισμός πολιτευμάτων: Μοναρχία, Ολιγαρχία, Δημοκρατία.

    * Ειδολογικός χωρισμός δημοκρατίας: άμεση-έμμεση, βασιλευόμενη-αβασίλευτη [Όταν ο ανώτατος άρχων δεν είναι κληρονομικός και εκλέγεται είτε άμεσα από το λαό (Προεδρευόμενη Δημοκρατία) είτε έμμεσα από τη βουλή (Προεδρική Δημοκρατία)]

    * Ειδολογικός χωρισμός εξουσίας: Νομοθετική, Εκτελεστική, Δικαστική.

Κυρίως Θέμα

Αξία/Προσφορά Δημοκρατίας

    * εξασφάλιση-προάσπιση ελευθερίας (κάθε μορφής)

    * ελευθερία έκφρασης                  άσκηση κριτικής στην κάθε μορφής εξουσία

    * σεβασμός στη γνώμη των πλειόνων (αρχή πλειοψηφίας)

    * ομαλή λειτουργία των θεσμών

    * κοινωνική ομαλότητα, αρμονία, τάξη...

    * αποτροπή κοινωνικών αναταραχών/ αντιθέσεων       διάλογος

    * εχέγγυα για απονομή δικαιοσύνης/ισονομία

    * σεβασμός στον άνθρωπο/πολίτη

    * εμπιστοσύνη/σεβασμός μεταξύ των πολιτών

    * προστασία ανθρώπινων δικαιωμάτων

    * μέριμνα για καθολική κάλυψη βιοτικών αναγκών

    *   φόβου για το άγνωστο, το μέλλον, την αβεβαιότητα, κράτος πρόνοιας

    * αξιοκρατία

    * μέριμνα για καθολική παιδεία

    * προαγωγή πολιτισμού: επιστήμες, τέχνες, γράμματα...

    * προϋποθέσεις για πρόοδο, ανάπτυξη, ευημερία... (ατομική & κοινωνική)

    * προάσπιση ειρηνικής συνύπαρξης πολιτών/λαών

    * ωρίμανση συνθηκών για μελέτη ευρύτερων κοινωνικών προβλημάτων: οικολογική καταστροφή, πυρηνική απειλή, φτώχεια, πείνα...

Προϋποθέσεις

    * συνεργασία

    * σεβασμός στην πλειοψηφία

    * συμμετοχή στα κοινά, υποταγή στην πλειοψηφία, εγρήγορση

    * σεβασμός στους θεσμούς

    * διάκριση εξουσιών                 ανεξαρτησία δικαιοσύνης

    * ισότητα-ισονομία-ισοπολιτεία

    * σωστοί νόμοι                   εφαρμογή τους

    * αξιοκρατία

    * εκλογές, δικαίωμα εκλέγειν & εκλέγεσθαι

    * σωστή & πλουραλιστική ενημέρωση/πληροφόρηση

    * πολυφωνία-ελευθεροτυπία

    * ανεξαρτησία (οικονομική, πολιτική...) Μ.Μ.Ε.

    * πολυκομματισμός, κόμματα αρχών κι όχι προσώπων

    * κοινοβουλευτισμός -αντιπολίτευση-άσκηση κριτικής στην εξουσία

    * συχνή έκφραση της λαϊκής ετυμηγορίας

    * αποκέντρωση

    * σωστή παιδεία                κριτική ικανότητα, πνευματική ελευθερία...

    * εξασφάλιση βιοτικών αναγκών/ οικονομική ελευθερία-ευημερία

    * ομαλή κοινωνική ζωή,    βίας, καταναγκασμού

    * ειρήνη

     διάλογος

     φανατισμού, ρατσισμού..

      

Κίνδυνοι    τροχοπέδη

    * φτώχεια, ανεργία

    * αδιαφορία, συμμετοχής στα κοινά             δυσλειτουργία δημοκρατικών διαδικασιών, θεσμών...

    * παρερμηνεία δικαιώματος ελευθερίας      ασφαλιστικών δικλείδων                ασυδοσία...

    * οικονομικά συμφέροντα             ολιγοπωλιακός έλεγχος Μ.Μ.Ε./πληροφόρησης       έλεγχος συνειδήσεων, χειραγώγηση, υπονόμευση συλλογικού συμφέροντος

    * αυθαιρεσία εξουσίας                 δημοκρατίας                   ανελεύθερα καθεστώτα

    * εφησυχασμός,        εγρήγορσης

    * υπέρμετρος διοικητικός συγκεντρωτισμός/ γραφειοκρατία           υπονόμευση δημοκρατικών θεσμών, κατάργηση δημοκρατικών διαδικασιών,    ανάπτυξης

    * παιδείας/μόρφωσης            κριτικής ικανότητας           πολιτών          υπήκοοι ανελεύθερα καθεστώτα

    * απονομής δικαιοσύνης                             κοινωνικές αδικίες, αναταραχές...

    * ατομικισμός              συλλογική/κοινωνική λειτουργία

    * αδιαφορία για τα κοινά

    * κοινωνικές ανισότητες

    * διχόνοια                       συνεργασίας, ομοψυχίας...

    * αμοραλισμός, ατομικές φιλοδοξίες       υπονόμευση δημοκρατικών θεσμών, συλλογικότητας

    * απληστία, ωφελιμισμός, υλιστικές τάσεις, καταναλωτισμός...

    * υπέρμετρα τεχνοκρατικός πολιτισμός                      (ανθρωπιστικών) ιδανικών

Αιτίες κρίσης δημοκρατικού πολιτεύματος

# κοινωνικές ανισότητες

# συμφέροντα ποικίλα

# πολιτικές σκοπιμότητες

# ρατσισμός

# περιθωριοποίηση

# ανεργία

# υλιστική εποχή

# ηθική κατάπτωση

# άνομοι νόμοι

# κρίση διάφορων θεσμών: δικαιοσύνης, εκπαίδευσης...

# κακή παρεχόμενη παιδεία

# γραφειοκρατία

Έξοδος από την κρίση

# συνειδητοποίηση του προβλήματος,          αιτιών κρίσης

# κοινωνική συνείδηση

# διάλογος

# κόμματα αρχών, όχι συμφερόντων

# δημοκρατική αγωγή

# παιδεία: γνώση της ιστορίας, παιδεία ικανή να βγάζει ολοκληρωμένες προσωπικότητες, γιατί αλλιώς δε λειτουργεί η δημοκρατία

# σωστή νομοθεσία

# προσπάθεια για πνευματική ανέλιξη και ηθική τελείωση των ατόμων

# πολιτιστική (και ευρύτερη) αποκέντρωση

Η λειτουργία της δημοκρατίας

Σωκράτης Γκίκας, Κοινωνιολογικά προβλήματα, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 1994, σελ. 145-148

  Η δημοκρατία έχει αξιολογηθεί ως το καλύτερο πολίτευμα. Είναι το πολίτευμα εκείνο που στηρίζεται στη «βούληση των πολλών» και στα αιτήματα της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ισότητας όλων των πολιτών. Ενώ όμως η δημοκρατία είναι το ιδανικότερο πολίτευμα, δεν μπορούμε να πούμε <πάντα> το ίδιο και για τον τρόπο λειτουργίας του. Στη λειτουργία της δημοκρατίας αντικατοπτρίζονται όλες οι ατέλειες που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία. Και όμως το πολίτευμα αυτό δεν είναι δυνατό να λειτουργήσει παρά μόνο κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Αναφέρουμε μερικές απ’ αυτές.

  α’. Για να λειτουργήσει η δημοκρατία, είναι ανάγκη τα κόμματα να εκπροσωπούν πραγματικές κοινωνικές τάσεις που εκδηλώνονται στην κοινωνία και να μην είναι κόμματα προσώπων που έχουν μεταβάλει την πολιτική σε αυτοσκοπό και σε μέσο ανάδειξής τους. Πρέπει με άλλα λόγια τα κόμματα να είναι κόμματα αρχών και συγκεκριμένων κοινωνικών κατευθύνσεων και όχι κόμματα προσώπων. Κανείς βέβαια δεν μπορεί να απαιτήσει από τους πολιτικούς να παραιτηθούν από τις πολιτικές φιλοδοξίες τους. Η φιλοδοξία είναι εκείνη που τους σπρώχνει στην πολιτική. Θα απαιτούσε όμως κανείς αυτή τη φιλοδοξία τους να την κάνουν ωφέλιμη για το κοινωνικό σύνολο.

  β’. Η δημοκρατία είναι αδύνατο να λειτουργήσει σε κοινωνίες με οξύ κοινωνικό πρόβλημα και μεγάλη εξαθλίωση του πληθυσμού. Η οικονομική εξαθλίωση οδηγεί στη μορφωτική υπανάπτυξη, καλλιεργεί τη μοιρολατρία, εμποδίζει την πολιτική ωρίμανση. Σε υπανάπτυκτες χώρες η οικονομική δύναμη που είναι συγκεντρωμένη στα χέρια μιας τάξης καταπιέζει τη δημοκρατία, την απειλεί κάθε στιγμή. Αλλά και η πολιτική ζωή αποκτά μοιραία οικονομικό χαρακτήρα. Οι πολιτικοί δεν αντιπροσωπεύουν σε τέτοιες κοινωνίες τη λαϊκή θέληση, αλλά είναι προσκολλημένοι στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα κι αυτά υπηρετούν. Από το άλλο μέρος οι ψήφοι δεν προσφέρονται ελεύθερα, αλλά αγοράζονται με ανταλλάγματα, με μικρές ή μεγάλες εξυπηρετήσεις των ψηφοφόρων πολιτών από τους πολιτευόμενους.

  γ’. Η έλλειψη πολιτικής ωριμότητας και πολιτικής συνείδησης από την πλευρά των πολιτών καταστρέφει το νόημα της δημοκρατίας. Πολίτες που ψηφίζουν από τυφλό φανατισμό ή παρασύρονται από στιγμιαίες δημαγωγίες δεν υπηρετούν καμιά δημοκρατία. Πρέπει να γνωρίζουν και να είναι σε θέση να κρίνουν πολιτικά προγράμματα και να ρυθμίζουν τις επιλογές τους ύστερα από τη γνώση αυτή.

  δ’. Στην πολιτική ζωή υπάρχει πάντοτε κι ο δόλος. Αυτός έγκειται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει πάντα γνήσια αντιπροσώπευση των κοινωνικών τάξεων από την πλευρά των πολιτικών. Οι πολιτικοί εμφανίζονται ότι άλλους εκπροσωπούν και άλλων συμφέροντα υπηρετούν στην πραγματικότητα. Ο λαός πρέπει να εξασκηθεί στο να διακρίνει πάντα τον «πολιτικό δόλο», το δόλο των πολιτικών, να πάψει να είναι εύπιστος ή αφελής. Πρέπει να αποκτήσει πολιτική ευφυία, να μην πέφτει θύμα πολιτικής απάτης.

  ε’. Τη δημοκρατία καταστρέφει ο κομματισμός. Ένα κόμμα που ανεβαίνει στην εξουσία ξεχνά ότι έχει καθήκον να φροντίζει για τις ανάγκες ολόκληρου του λαού και ενδιαφέρεται ιδιαίτερα να προωθεί σε δημόσιες θέσεις (καίριες ή μη) αποκλειστικά ή κυρίως τους οπαδούς του.

  στ. Επειδή η δημοκρατία δεν είναι άμεση αλλά πάντοτε έμμεση και η πλειοψηφία κυβερνά μέσω αντιπροσώπων, είναι αναγκαίος ο συνεχής έλεγχος των αντιπροσώπων και η εξάρτησή τους από τη λαϊκή θέληση. Αυτό γίνεται δυνατό όχι μόνο με την αλλαγή σε τακτά διαστήματα των κυβερνήσεων αλλά και με τη συμμετοχή του λαού στην έγκριση βασικών νόμων, όπως υποστήριξε ο Ρουσσό και όπως γίνεται σε ορισμένες χώρες (δημοψηφίσματα). Μόνο μ’ αυτόν τον τρόπο θα αποφευχθεί το κωμικό φαινόμενο να ασκεί τα πολιτικά του δικαιώματα ο λαός μια φορά κάθε τέσσερα χρόνια, δηλαδή την ημέρα των εκλογών, κάτι που είναι καθαρή νοθεία του δημοκρατικού πολιτεύματος, απάτη και επίφαση δημοκρατίας.

  Στην εποχή μας η δημοκρατία περνά κρίση και πολύ λίγες χώρες έχουν πραγματικό δημοκρατικό πολίτευμα. Αυτό συμβαίνει όχι τόσο γιατί η δημοκρατία είναι ελαττωματικό πολίτευμα, όσο γιατί απουσιάζουν οι προϋποθέσεις της λειτουργίας της. Πάντως καμιά κρίση της δημοκρατίας δε δικαιολογεί την αντικατάστασή της με ολοκληρωτικά πολιτεύματα. Οι καταλυτές της δημοκρατίας προέρχονται από την τάξη των εχθρών της και όχι από κείνους που θέλουν τάχα να τη σώσουν.

  Γενικά η δημοκρατία είναι ανάγκη να προστατεύεται από τους εχθρούς της και να καλλιεργείται σε βάθος. Θεμέλιο της δημοκρατίας είναι η δημοκρατική αγωγή των πολιτών. Και δημοκρατική αγωγή δεν είναι η θεωρητική πολιτική διαπαιδαγώγηση αλλά ο δημοκρατικός τρόπος ζωής και σκέψης που πρέπει να εφαρμόζεται στην οικογένεια και το σχολείο. Η δημοκρατική συνείδηση πρέπει να γίνει βαθύ βίωμα του καθενός. Περιλαμβάνει το σεβασμό του άλλου, της γνώμης, της ελευθερίας και της προσωπικότητάς του. Η δημοκρατία είναι πίστη στην ισοτιμία όλων των ατόμων.

  Όπου επικρατεί αυταρχικότητα, όπου τονίζεται η έννοια της αυθεντίας και οι άρχοντες μεταβάλλονται σε ταμπού, εκεί δεν υπάρχει δημοκρατία. Όπου γίνεται λόγος για «επίσημους», «ανωτέρους» κ.λπ., καταλύεται η έννοια της ισότητας όλων των πολιτών και υπονομεύεται το ψυχολογικό υπόβαθρο της δημοκρατίας. Η δημοκρατία πιστεύει βέβαια στην έννοια της προσωπικότητας, αλλά και ο πιο άξιος πολιτικός πρέπει να είναι διατεθειμένος να μεταβληθεί σε απλό πολίτη, όταν χρειαστεί. Όλα αυτά δε σημαίνουν ισοπέδωση και κοινωνικά επιβλαβή ισοπεδωτισμό.

  Ο λαός δεν είναι μια ανώριμη μάζα, όπως υποστήριξαν ορισμένοι κι ανάμεσα σ’ αυτούς ο Ηράκλειτος, ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας κ.ά. Καμιά πνευματική αριστοκρατία δε θα μπορούσε να κυβερνήσει σωστά χωρίς τη συμμετοχή του λαού. Και προπάντων καμιά εκλεκτή μειοψηφία δε θα ήταν διατεθειμένη να υποστηρίξει ή διασφαλίσει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα του λαού. Αυτό μπορεί να το κάνει μόνο ο ίδιος ο λαός και όχι κάποιος άλλος για λογαριασμό του. Πάνω σ’ αυτή τη βασική σκέψη στηρίζεται η δημοκρατία. η οποία κατά τα άλλα δεν υποστηρίζει ότι οι κοινοί πολίτες είναι γνώστες της πολιτικής επιστήμης ή ότι έχουν ηγετικές ικανότητες. Οι πολιτικοί πρέπει να σέβονται τα δικαιώματα και τα συμφέροντα του λαού, να είναι ειλικρινείς απέναντί του, να μην τον προδίδουν, να μην τον εξαπατούν, να μην τον κολακεύουν. Η δημοκρατία κινδυνεύει όχι μόνο από τις ανεπάρκειες και τα λάθη του λαού αλλά και από τα λάθη και το μειωμένο πολιτικό ήθος των πολιτικών.

  Η δημοκρατία είναι ένα ευαίσθητο πολίτευμα και πρέπει όλοι να την προσέχουμε και να τη φροντίζουμε. Και να μην ξεχνάμε ότι οι εχθροί της καραδοκούν. Είναι οι νοσταλγοί άλλων πολιτευμάτων, αναιρετικών της δημοκρατίας. Είναι επίσης οι οπαδοί ακραίων πολιτικών συστημάτων, που είναι εχθροί της μετριοπάθειας, της ελευθερίας, της πολιτικής ισότητας και προπάντων εχθροί και περιφρονητές του λαού, που θέλουν να τον μεταβάλουν από υποκείμενο σε αντικείμενο της εξουσίας, να κυβερνούν ερήμην του και κάτι χειρότερο να τον καταπιέζουν και να τον τρομοκρατούν.

"Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται διότι κατεχράσθη το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία."

Ισοκράτης (436 π.Χ-338 π.Χ. )

Τι λάθος έχουμε κάνει; Ως Πολιτεία, ως κοινωνία, ως οικογένεια; Για ποιους λόγους ενδημεί τόση τυφλή και υπόγεια βία πίσω από την αρυτίδωτη επιφάνεια της κοινωνικής μας τάξης και ασφάλειας; Της ευμάρειας που -ακόμη- απολαμβάνουμε ως χώρα; Ακριβώς για αυτό! Επειδή επιτρέψαμε να οξυνθούν οι αντιθέσεις κι επειδή δεν αντιληφθήκαμε έγκαιρα το χάσμα που ήδη χάσκει απειλητικό ανάμεσα στις ώριμες ηλικίες και τη νέα γενιά. Ανάμεσα στους έχοντες, στους κατέχοντες και τους παρίες. Ο θυμός και η οργή φουντώνουν ανάμεσα στους νέους που είναι άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι, παρά τα προσόντα τους. Ανάμεσα στα στρώματα του πληθυσμού που περιθωριοποιούνται. Τους οικονομικούς μετανάστες, τους μισθοσυντήρητους που βλέπουν ανήμποροι τη δική τους αδυναμία και την προκλητική ισχύ των ολίγων. Ή την αλαζονεία των χρυσοφόρων πολιτικών που δηλώνουν ανερυθρίαστα πως το νόμιμο είναι και ηθικό. Ε, λοιπόν αυτό το «νόμο» και τα όργανά του αμφισβητούν αυθόρμητα ξεσηκωμένοι οι διαδηλωτές σε όλη την Ελλάδα. Βρίσκομαι στη Βέρνη και παρακολουθώ τα γεγονότα από τα διεθνή ΜΜΕ. Οι τηλεοπτικές εικόνες είναι αποκαλυπτικές. Οι αναλυτές επισημαίνουν ότι η Αθήνα αστυνομικοκρατείται εδώ και χρόνια με κλούβες και ενόπλους στο κέντρο ή στις συνοικίες αλλά ούτε φρουρείται ούτε προστατεύεται. Τα πρόσφατα γεγονότα είναι αδιάψευστος μάρτυς. Οι χιλιάδες αστυνομικοί ούτε σώζουν ζωές ούτε υπερασπίζονται περιουσίες.

Αναλώνονται ανάμεσα σε ένα στείρο συνδικαλισμό ή στην επίδειξη προσωπικού τσαμπουκά. Επίσης, «προστατεύουν» με το αζημίωτο τη βιομηχανία της νύχτας -το μόνο παραγωγικό κλάδο της χώρας που δεν έχει επηρεαστεί από την κρίση- ή φρουρούν, κατόπιν διαταγής άνωθεν, τους σταρ της TV ή ένιους εκδότες που κυκλοφορούν με αυτοκίνητο συνοδείας. Υπάλληλοι, δηλαδή, του καθεστώτος.

Αν σε όλα αυτά προσμετρήσετε το δημοκρατικό έλλειμμα που μας διακρίνει καθολικά ως κοινωνία, αλλά και την κομματικοποίηση στην κορυφή Αστυνομίας, Δικαιοσύνης, Στρατού, αντιλαμβάνεστε πλήρως ποιος καλλιεργεί τα σταφύλια της οργής. Ποιος θα μας προστατεύσει από τους «φρουρούς» μας; Ποιος θα εκτονώσει την υφέρπουσα αντίδραση πριν καταλήξει σε αληθινό εμφύλιο; Η πολιτική ηγεσία συνολικά, ασφαλής μέσα στα κομματικά της μπούνκερ και διαχειριζόμενη, αποκλειστικά, σκάνδαλα, αδυνατεί να προτείνει λύσεις. Επειδή ούτε καν υποψιάζεται τα αίτια. Εφόσον σε έναν κόσμο που φτιάχτηκε ερήμην τους μερικοί νέοι προκρίνουν τη δική τους απελπισμένη δημιουργικότητα: καταστρέφοντας.