ΚΡΙΤΗΡΙA ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΤΑ ΖΩΔΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΖΩΑ

…Σύμφωνα με μία δημοσκόπηση της Gallup (1990, δείγμα 1232 ενήλικες Αμερικανοί) το 52% του συνόλου εμπιστεύεται την Αστρολογία. Δηλαδή η πλειοψηφία! Κι ας μην έχει αποδειχθεί ποτέ (πειραματικά και στατιστικά) ότι υπάρχει αιτιολογική σχέση ανάμεσα στις κινήσεις των άστρων και των ανθρώπων. (Αντίθετα, όποιες προσπάθειες έγιναν, απέδειξαν περίτρανα την έλλειψη κάθε αντιστοιχίας).

   Κι όμως από καμία «σοβαρή» εφημερίδα μας δεν λείπει το ωροσκόπιο. Οι αστρολόγοι των ΜΜΕ γίνονται «μεντιατικές» προσωπικότητες, κι αντί να στιγματίζονται ως απατεώνες, πλουτίζουν χάρη στην ευπιστία των αφελών.

   Ζούμε στην εποχή της επιστήμης και της τεχνολογίας. (Η δεύτερη δεν είναι άλλο από την εφαρμογή και υλοποίηση της πρώτης). Οι αποδείξεις για την εγκυρότητα της επιστημονικής μεθόδου είναι χειροπιαστές και καθημερινές – από τον διακόπτη που ανάβει το φως μέχρι το κινητό τηλέφωνο. Χάρη στην επιστήμη έχει διπλασιαστεί ο μέσος όρος της ζωής μας, έχουν καταργηθεί οι αποστάσεις, έχουν φωτιστεί μεγάλα μυστήρια του σύμπαντος, έχουν εξαφανιστεί φοβερές ασθένειες, έχουν βελτιωθεί οι καθημερινές συνθήκες της ζωής μας.

   Από όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, μόνο η επιστήμη προοδεύει. […] Τείνουμε να σνομπάρουμε την «πρόοδο» κι αυτό το κάνουμε από τις άνετες κατοικίες μας (με κλιματισμό και θέρμανση), από τα σύγχρονα νοσοκομεία μας, τα γεμάτα ψυγεία μας και τα γρήγορα αυτοκίνητα και αεροπλάνα μας. Ας πάει να μιλήσει κανείς εναντίον της προόδου σε φτωχούς του Τρίτου Κόσμου και θα τον πάρουν με τα λεμόνια (αν έχουν…) Αυτοί ζουν σαν τους μακρινούς πρωτόγονους προγόνους μας, κυνηγημένοι από την στέρηση, τα καιρικά φαινόμενα, τις επιδημίες, τους λιμούς.

   Κι όμως. Παρόλη την ορατή πρόοδο της επιστήμης, παρόλη την καθημερινή επιβεβαίωση της επιστημονικής μεθοδολογίας, έχουμε γεμίσει ψευδο-επιστήμες, παρα-επιστήμες, δεισιδαιμονίες, μυστικιστικά και αποκρυφιστικά δόγματα, παράλογες θεωρίες. Άνθρωποι υποφέρουν (και ενίοτε πεθαίνουν) επειδή, αντί για την ιατρική επιστήμη, εμπιστεύονται «εναλλακτικές» θεραπείες. Άλλοι πληρώνουν μεγάλα ποσά σε μέντιουμ και μάντεις για να τους αποκαλύψουν αυτά που κανείς δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει.

   Γιατί υπάρχει αυτή η τόσο χτυπητή αντίθεση; Γιατί στην εποχή της επιστήμης θάλλουν τόσο πολύ οι αντι-επιστημονικές δοξασίες; […]

   Μία εξήγηση λέει πως η εξέλιξη της νοοτροπίας των ανθρώπων δεν συμβαδίζει με την ανάπτυξη της επιστήμης. Αν σήμερα το 52% πιστεύει στην Αστρολογία, τον Μεσαίωνα πρέπει να ήταν το 99%. Κι ίσως χρειασθούν ακόμα μερικοί αιώνες για να αποκτήσει ο μέσος άνθρωπος μία νοητική θωράκιση εναντίον όλων όσων προσπαθούν να του υποβάλουν διάφορες παράλογες (αλλά χρήσιμες για τις ανάγκες του) ψευτοθεωρίες. Η επιστήμη μπορεί να πέτυχε πολλά – αλλά δεν έλυσε βασικά προβλήματα της ζωής: από την γνώση του μέλλοντος, μέχρι το μυστήριο του θανάτου.

   Εκεί λοιπόν εισχωρεί η παρα-επιστήμη που διατείνεται ότι συμπληρώνει τα κενά. Μερικοί μάλιστα έχουν τρομάξει με την ταχύτητα της εξέλιξης και τις αρνητικές της πλευρές. Έτσι γυρίζουν το βλέμμα προς τα πίσω, προς την αγνή και «φυσική» ζωή, τις αθώες και άδολες ρίζες. (Όλα αυτά ξεκινάνε από τον «ευγενή άγριο» του Ρουσσώ και τους Ρομαντικούς απογόνους του).

   Η διάδοση των ψευδοεπιστημών έχει άμεση σχέση με την παρακμή των θρησκειών και του θρησκευτικού συναισθήματος. Ο άνθρωπος, χάνοντας την πίστη του στις ξεκάθαρες συντεταγμένες του θρησκευτικού δόγματος, αναζητεί εναλλακτικές λύσεις. Βέβαια και οι θρησκείες δεν είναι άλλο παρά θεσμοποιημένες δεισιδαιμονίες. Απλώς τις έχουμε συνηθίσει. […]. Και είναι χαρακτηριστικό το πόσο συστηματικά και πεισματικά κυνηγάνε οι εκκλησίες τις λεγόμενες «αιρέσεις» αλλά και τις παραφυσικές πρακτικές, που δεν είναι άλλο από ανταγωνιστικά μαγαζιά.

   Από τη στιγμή λοιπόν που ο άνθρωπος έχει ανάγκη από μεταφυσική παρηγοριά (εκεί η επιστήμη δεν έχει να προσφέρει) και δεν την βρίσκει πια στην παραδοσιακή πίστη του, είναι φυσικό να καταφεύγει σε κάθε είδους δοξασίες οι οποίες εμφανίζονται πιο εκσυγχρονισμένες (π. χ. αστρολογία με ηλεκτρονικούς υπολογιστές!).

   Φτάσαμε στην ρίζα του προβλήματος. Η ανασφάλεια και αδυναμία του ανθρώπου τροφοδοτούν όλες αυτές τις καταστάσεις. Το ανθρώπινο ον αργεί να ενηλικιωθεί. Δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τον κόσμο χωρίς Πατρική Προστασία ή Μεταφυσική Παραμυθία. Ακόμα κουβαλάει μέσα του το δέος του πρωτόγονου. Βαθιά του κρύβει ένα φοβισμένο ζώο. Τον φόβο και το δέος εκμεταλλεύονται όλοι οι ψευδοπροφήτες. Πουλάνε ναρκωτικά του νου – συχνά πιο επικίνδυνα από την ηρωίνη.

Ν. Δήμου, Ελευθεροτυπία 3-8-2003

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Μονάδες 25

Β1. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθήθηκε στην 9^η παράγραφο («Η διάδοση των…μαγαζιά») και ποια σε όλο το κείμενο;

Μονάδες 8

Β2. Εντοπίστε και αξιολογήστε το συλλογισμό της 10^ης παραγράφου («Από τη στιγμή…υπολογιστές»).

Μονάδες 6

Β3. Σε ποιο είδος κειμένου κατατάσσεται το παραπάνω κείμενο;

Μονάδες 5

Β4. Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας;

Μονάδες 6

Β5. Να γράψετε ένα συνώνυμο για κάθε μια από τις παρακάτω λέξεις:

στιγματίζονται
σνομπάρουμε
θάλλουν
διατείνεται
δοξασίες

Μονάδες 10

Γ. Παραγωγή κειμένου:

Με αφορμή το κείμενο του Ν. Δήμου, που διαβάστηκε στην τάξη σας, αναλαμβάνετε να δημοσιεύσετε ως εκπρόσωπος του σχολείου σας στο διαδίκτυο ένα άρθρο με θεματικούς άξονες α) την ερμηνεία της επιστημονικής προόδου και της πίστης σε αντι-επιστημονικές δοξασίες και β) το κόστος αυτής της πίστης. (500-600 λέξεις).

Μονάδες 40

Επιστήμονας αποκλειστικά ειδικευμένος ή πολύπλευρα μορφωμένος;

ΚΕΙΜΕΝΟ:

  Είναι γεγονός πως η ειδίκευση είναι απαραίτητη, είναι αντικειμενική νομοτέλεια. Όσο μεγαλύτερη εμβάθυνση γίνεται σ’ έναν τομέα, τόσο μεγαλύτερο είναι το όφελος των ανθρώπων. Η μονόπλευρη, όμως, ενασχόληση μ’ ένα αντικείμενο, με μια πλευρά του μπορεί να οδηγήσει στην τυποποίηση, στη ρουτίνα, στην αποσπασματικότητα. Όταν η εξειδίκευση γίνεται αυτοσκοπός απογυμνώνεται το επιστημονικό έργο από την κοινωνική του ουσία, αποσυνδέεται από την κοινωνική του εφαρμογή. Μπορεί, πολύ εύκολα, να δικαιολογηθεί και η αντιανθρωπιστική χρήση της επιστήμης, η σύνδεσή της με μεγάλα ανθρωπιστικά συμφέροντα. Στο όνομα μιας τεχνοκρατικής αντίληψης απογυμνώνεται η επιστήμη από την ανθρωπιστική της ουσία. Ταυτόχρονα, καθώς ο ίδιος ο επιστήμονας αποξενώνεται πολύπλευρα από τους άλλους ανθρώπους, αποξενώνεται και από τον ίδιο του τον εαυτό. Γίνεται μονοδιάστατος.

  Αντίθετα ο επιστήμονας που γνωρίζει την ουσία του έργου του έχει διαφορετικές απαιτήσεις και από τον ίδιο του τον εαυτό και από το αντικείμενο με το οποίο ασχολείται. Κοινωνικά ευαισθητοποιημένος συμβάλλει μέσα από την επιστήμη του στην κοινωνική εξέλιξη. Δεν εννοεί την πολύπλευρη μόρφωση ως αθροιστική ενασχόληση με διάφορες τέχνες ή με άλλους τομείς του επιστητού, αλλά ως ουσιαστική ανάγκη ζωής, ως προϋπόθεση για την πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, για την ιστορική δικαίωση του έργου του.

  Χρειάζεται, όμως, εδώ να θίξουμε και μια άλλη πλευρά που έχει αναδείξει η ίδια η ανάπτυξη της επιστήμης σήμερα. Είναι γνωστό πως όσο μεγαλύτερη είναι η κατάκτηση ενός γνωστικού τομέα, τόσο πιο πολύ γίνεται φανερή η σύνδεσή του με άλλους τομείς της επιστήμης. Η τάση για ειδίκευση μετατρέπεται στο διαλεκτικά αντίθετό της, στη γενίκευση μέσω της ανάπτυξης των σύνθετων επιστημών (π.χ. κυβερνητική, πληροφορική, βιομηχανία, αστροναυτική, εφαρμογή των μαθητικών σ’ όλες τις επιστήμες, κ.λπ.).

  Η παραδοσιακή αντίληψη για την εξειδίκευση αρχίζει να ανατρέπεται μπροστά στα νέα δεδομένα. Για να μπορέσει ένας επιστήμονας ν’ ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις χρειάζεται να έχει επίγνωση της ενότητας της γνώσης, επίγνωση της πολυμορφίας της. Οι μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις έχουν γίνει από ανθρώπους με ευρείς ορίζοντες σκέψης, πλούτο γνώσεων και ενδιαφερόντων. Ο Αϊνστάιν έλεγε πως ο Ντοστογιέφσκι του έδωσε πολύ περισσότερα απ’ ό,τι ο Γκάους. Αλλά και οι μεγάλοι επιστήμονες της Αναγέννησης ήταν άνθρωποι με δύναμη σκέψης, με πάθος. Ήταν πολυμαθείς. Το πρότυπο του Homo universalis (καθολικός άνθρωπος) χαρακτήριζε τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Ντύρερ, τον Μακιαβέλι, τον Λούθηρο.

  Το βασικό στοιχείο της προσφοράς ενός επιστήμονα έγκειται στο να συμβάλει μέσα από το έργο του έργο του στην απελευθέρωση του ανθρώπου. Για να γίνει αυτό κατορθωτό χρειάζεται πρώτ’ απ’ όλα η προσωπική συνειδητοποίηση και η ευθύνη του επιστήμονα για το κοινωνικό αποτέλεσμα του έργου. Το επιστημονικό έργο δεν είναι κοινωνικά ουδέτερο έργο. Όσο κι αν οι τύποι, οι αριθμοί, οι έννοιες έχουν μια «απρόσωπη» ταυτότητα, αν τα δούμε απομονωμένα στους τοίχους ενός εργαστηρίου ή στις σελίδες ενός βιβλίου, κατά την έξοδό τους στον κοινωνικό στίβο αποκτούν συγκεκριμένη ταυτότητα, η οποία καθορίζεται από τον τρόπο εφαρμογής τους.

  Σ’ αυτό το σημείο έγκειται και η ευθύνη, η προσωπική στάση του επιστήμονα. Μια θετική για την ανθρώπινη πρόοδο εξέλιξη συνεπάγεται μια πολύπλευρη μόρφωση του επιστήμονα καθοριστική για το πώς εννοεί και κατανοεί τη συμμετοχή του μέσα από το έργο του στην κοινωνική ζωή.

Είναι σαφές, λοιπόν, ότι η πρώτη επιλογή αφορά τον ίδιο τον επιστήμονα. Είναι δική του ευθύνη το αν γίνει διαβασμένο ανδράποδο, βολικό και υπάκουο σε κάθε λογής αντιανθρωπιστικές επιδιώξεις ή αν, μετουσιώνοντας τις ειδικευμένες γνώσεις του σε γνώση, συνδέει τα όσα γνωρίζει με το κοινωνικό, συλλογικό όφελος. Είναι δική του επιλογή τον να ζέψει τις γνώσεις του υποζύγιο σε ιδιοτελή συμφέροντα ή το να επιλέξει τον δρόμο της υψηλής ευθύνης που διακρίνει τον άνθρωπο ο οποίος έχει συνείδηση της κοινωνικής αναφοράς του έργου του.

  Είναι όμως και θέμα γενικότερο το πώς θα δημιουργηθούν εκείνοι οι κοινωνικοί όροι οι οποίοι θα διευκολύνουν τις επιλογές ενός επιστήμονα και θα εξουδετερώνουν τις πιέσεις οι οποίες πιθανόν εξασκούνται πάνω του.

Αιμιλία Καραλή, Λόγος, τεχνική και τέχνη στην έκθεση Εκδ. Στάχυ, 1993, σελ. 317-318

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

(Μονάδες 25)

Β1. Με ποιόν τρόπο είναι ανεπτυγμένες οι λεπτομέρειες της τέταρτης παραγράφου; Γιατί η συγγραφέας επιλέγει αυτόν τον τρόπο, για να ενισχύσει τις απόψεις της;

(Μονάδες 20)

Β2. Να βρείτε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων (ένα για την καθεμία): μονοδιάστατος, απαιτήσεις, επίγνωση, συμβάλει, επιδιώξεις, μετουσιώνοντας.

(Μονάδες 15)

Γ. Ένας συμμαθητής σου υποστηρίζει ότι ο επιστήμονας απλώς φτιάχνει τα εργαλεία. Και εκεί τελειώνει το δικό του καθήκον. Διαφωνείς με τη συγκεκριμένη θέση και γράφεις ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα με θέμα το χρέος του επιστήμονα απέναντι στον εαυτό του και τους συνανθρώπους του.

(Μονάδες 40)

KEIMENO

Ποιος κυβερνά αυτόν τον κόσμο;

  Ξεχάστε τις επτά Αδελφές του πετρελαίου. Μην ασχολείστε με τις κυβερνήσεις. Ο κόσμος διοικείται σήμερα από την Aventis, τη Monsanto και την Advanta.

   Είδηση πρώτη. Οι Βρετανοί αγρότες πληροφορήθηκαν  προχθές έκπληκτοι από την κυβέρνησή τους ότι τα δύο τελευταία χρόνια έχουν καλλιεργήσει εν αγνοία τους κάπου 140.000 στρέμματα με γενετικά μολυσμένους σπόρους. Η αλυσίδα αρχίζει από τον Καναδά. Σπόροι ελαιοκράμβης, η οποία χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων στη σοκολάτα και τα παγωτά, μολύνθηκαν μέσω της επικονίασης από κράμβη που καλλιεργεί η εταιρεία Monsanto σε κοντινά χωράφια και στη συνέχεια εισήχθησαν στην Ευρώπη από την αγγλο-σουηδική εταιρεία Advanta. Η τελευταία παραδέχθηκε χθες ότι το ίδιο έγινε στη Σουηδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία, σπεύδοντας να βεβαιώσει ότι η παρουσία του γενετικά μεταλλαγμένου υλικού στους σπόρους είναι πολύ μικρή και ότι η γενετική θα αποφέρει στο μέλλον σημαντικά οφέλη. Μόνο που αυτό είναι εκτός θέματος. Το γεγονός είναι ότι για πρώτη φορά καλλιεργούνται στην Αγγλία γενετικά μεταλλαγμένοι σπόροι εκτός των περιοχών όπου γίνονται δοκιμαστικές καλλιέργειες με την έγκριση της κυβέρνησης. Οι αγρότες δεν το γνώριζαν, η κυβέρνηση (λέει πως) δεν το γνώριζε, οι κανόνες περί χαρακτηρισμού των τροφίμων ώστε ο καταναλωτής να ξέρει τι αγοράζει καταπατήθηκαν.

   Είδηση δεύτερη. Ίχνη γενετικά μεταλλαγμένης γύρης εντοπίστηκαν σε μέλι και κηρήθρα που πωλούνται στην Αγγλία κοντά σε εκτάσεις όπου η γερμανική εταιρεία Aventis κάνει γενετικά πειράματα σε ελαιοκράμβη. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι οι ποσότητες που μετρήθηκαν δεν απειλούν την ανθρώπινη υγεία (αλήθεια, πώς το ξέρει;), ενώ η Ένωση Μελισσοκόμων συμβoύλευσε τα μέλη της να απομακρύνουν τις κυψέλες τους σε απόσταση άνω των δέκα χιλιομέτρων από τις ζώνες των γενετικών πειραμάτων. Μόνο που αυτές οι ζώνες συνήθως δεν γνωστοποιούνται για να μην γίνονται  στόχος των οικολόγων! Και αν εγκριθεί σε τρία χρόνια η εμπορική  εκμετάλλευση των γενετικά μεταλλαγμένων σπόρων, δεν θα είναι υποχρεωτική ούτε η δημοσιοποίηση των αγροκτημάτων που τους χρησιμοποιούν.. …

   Είδηση τρίτη. Οι κάτοικοι του Άνιστον, στην Αλαμπάμα, πληροφορήθηκαν επιτέλους γιατί κοντά στο χημικό εργοστάσιο της Monsanto έχουν σημειωθεί αυξημένα κρούσματα καρκίνου και «οξέος τοξικού συνδρόμου», γιατί οι γυναίκες έχουν κατεστραμμένες ωοθήκες και τα παιδιά δυσκολίες μάθησης. Λύθηκε επιτέλους η απορία τους γιατί τα ζωντανά τους άρχισαν να παρουσιάζουν πριν από είκοσι χρόνια διάφορα προβλήματα και η Monsanto προσφέρθηκε πλουσιοπάροχα να τα αγοράσει. Το οικοσύστημα έχει μολυνθεί ανεπανόρθωτα από τις ενώσεις πολυχλωριούχου διφαινυλίου (PCB) που χρησιμοποιούσε αφειδώς η εταιρεία. Εκείνη γνώριζε τους κινδύνους από το 1969, όπως φαίνεται από εσωτερικά υπομνήματα που δημοσιεύει το περιοδικό «Nation». Τρεις δεκαετίες αργότερα, ήλθε η ώρα να ενημερωθούν και οι αμέσως εμπλεκόμενοι. Τρεις χιλιάδες απ' αυτούς, με υψηλές ποσότητες PCB στο αίμα τους, αποφάσισαν να κάνουν μήνυση. Μα η Monsanto έχει άριστους δικηγόρους, αυτόν τον χώρο τον γνωρίζει καλά.

Μιχάλης Μητσός, Τα Νέα, 19/5/2000

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά (80-100 λέξεις) την περίληψη του αποσπάσματος.

Β1. Με ποια απ' τις παρακάτω μεθόδους αναλύει ο συντάκτης του κειμένου το θέμα του; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

α. ορισμός, β. διαίρεση, γ. διευκρίνιση, δ. σύγκριση-αντίθεση, ε. αιτιολογική ανάλυση, στ. ανάλυση διαδικασίας.

Β2. Πόσο πειστικά είναι, κατά τη γνώμη σας, τα επιχειρήματα («η παρουσία του γενετικά μεταλλαγμένου υλικού στους σπόρους είναι πολύ μικρή», «η γενετική θα αποφέρει στο μέλλον σημαντικά οφέλη») που χρησιμοποίησε η εταιρία Advanta, για να δικαιολογήσει τις πρακτικές της;

Β3. «Ο κόσμος διοικείται σήμερα από την Aventis, τη Monsanto και την Advanta», υποστηρίζει ο συντάκτης του κειμένου. Πιστεύετε ότι τα τεκμήρια που προσκομίζει στηρίζουν επαρκώς τη θέση του; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

Β4. Εξηγήστε τη λειτουργία των παρενθέσεων που υπάρχουν στη δεύτερη («λέει πως») και στην τρίτη («αλήθεια, πώς το ξέρει;») παράγραφο του κειμένου.

Β5. Να γράψετε τα συνώνυμα των παρακάτω ρημάτων του κειμένου:

πληροφορήθηκαν, παραδέχτηκε, καταπατήθηκαν, συμβούλευσε, γίνονται.

Β6. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

Έκπληκτοι-οφέλη-υποχρεωτική-αυξημένα

[Είμαστε ό,τι τρώμε]

  Πρόστιμο 150.000 δρχ. επιβλήθηκε τις προάλλες στον Γάλλο Ζαν-Λοί Λακόστ επειδή  έφαγε άγνωστο αριθμό σκύλων που είχε στη φροντίδα του. Δυστυχώς, η ειδησεογραφία δε μας πληροφορεί για τον τρόπο που τους μαγείρεψε, σχολιάζει (αρκετά ύποπτα) η «Γκάρντιαν». Γενικά οι Ευρωπαίοι χρειάστηκε να φάνε σκύλο μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις. Στη διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού, το 1870, ένας από εκείνους τους πολιορκημένους είχε υπολογίσει πως οι Παριζιάνοι  έφαγαν 1200 σκύλους, 5.000 γάτες και 65.000 άλογα, πριν καταφύγουν στα ποντίκια και στους εγκλείστους του ζωολογικού κήπου, με τον ίδιο ακριβώς ενθουσιασμό και επινοητικότητα που έδειχναν και στα πιο παραδοσιακά γαλλικά εδέσματα. Άραγε απέχει πολύ ακόμη εκείνη η εποχή που θα τρώμε σκύλο «εμβολιασμένο» (Γιατί πατάτα με γονίδιο κοτόπουλου έχει ήδη δημιουργηθεί έχει φαγωθεί).

  Η ανησυχία γι΄  αυτά που τρώμε και για αυτά που θα μας ταΐσουν στο μέλλον οι βιοτεχνολογίες αγγίζουν βαθιές χορδές και ξαναζωντανεύουν αρχαίους φόβους. Το είδαμε στο Σιάτλ, το βλέπουμε αυτές τις ημέρες στη Γένοβα. Οι βιοτεχνολογίες, οι διαγονιδιακές τροφές, η επέκταση του Μακντόναλντς, η παγκοσμιοποίηση των γεύσεων προκαλούν αντιδράσεις και διαμαρτυρίες που πολλές φορές εκδηλώνονται βίαια. Γιατί, άραγε, ο κόσμος ανησυχεί τόσο πολύ γι' αυτά που τρώει;

   Το πρόβλημα είναι πολύ παλιό, τόσο που μπορεί να βρει κανείς τις ρίζες του ψάχνοντας στα ομηρικά έπη. Στο πολύχρονο ταξίδι του σε θάλασσες άγνωστες, κάθε φορά που αγγίζει στεριά, πάντα ο Οδυσσέας στέλνει κάποιους να ανιχνεύσουν τον τόπο. Και κάθε φορά τους λέει: «Πηγαίνετε να μάθετε αν υπάρχουν άνθρωποι που τρώνε ψωμί». Η ανησυχία του είναι προφανής: μήπως εκείνα τα άγνωστα και ανεξερεύνητα μέρη κατοικούνται από ανθρώπους που τρώνε «άλλα πράματα» Μα τι πράγματα; Αν είναι άνθρωποι που δεν τρώνε ψωμί, ίσως ο Οδυσσέας και οι δικοί του  θα πρέπει να σταθούν μακριά τους, αφού αυτό πάει να πει πως μπορεί να μην είναι άνθρωποι, μα κάτι άλλο. Η ανησυχία του Οδυσσέα αποδεικνύεται πως δεν είναι χωρίς βάση. Γιατί, στους Λωτοφάγους που δεν τρώνε παρά λωτούς, οι σύντροφοί του, που τρώνε και αυτοί, βυθίζονται στη λήθη. Στους Λαιστρυγόνες, οι δύστυχοι καταβροχθίζονται από αυτούς που δεν τρώνε ψωμί, αλλά κρέας ανθρώπινο. Στη σπηλιά του Κύκλωπα, τι τρώει αυτός ο βάρβαρος; Όχι βέβαια ψωμί, γιατί στη γη των Κυκλώπων ούτε οργώνουν ούτε σπέρνουν. Ο γίγαντας δεν γνωρίζει ούτε το κρασί Καταβροχθίζει μονάχα πηγμένο γάλα. Μα δεν αργεί να τραγανίσει και μερικούς από τους συντρόφους του Οδυσσέα.

   Η ομηρική διήγηση δείχνει πως εκείνο που τρώει ή δεν τρώει κανείς αποκαλύπτει με τον καλύτερο τρόπο την ταυτότητά του. Ακόμη και οι θεοί ξεχωρίζουν από τους ανθρώπους με την τροφή, και οι λίγοι εκείνοι άνθρωποι που περνούν στην αθανασία δεν τρώνε πια ψωμί, αλλά αμβροσία. Όποιος τρώει τη θεϊκή τροφή των ανθρώπων αλλάζει ταυτότητα, Σήμερα, με τις τεχνολογίες και τη νέα οικονομία, η τροφή των ανθρώπων αλλάζει συνεχώς. Ποιοι είμαστε λοιπόν; Τι είμαστε; Είναι θέμα επιλογής:

 σκύλο ή αμβροσία»;

Ρούσσος Βρανάς, Τα Νέα, 3-4/6/2000

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να παρουσιάσετε την περίληψη του κειμένου 
2. Ανάμεσα στις τεχνικές πειθούς που χρησιμοποιούνται στ προηγούμενο κείμενο, κυρίαρχη θέση κατέχει η επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη. Με ποια  γλωσσικά και εκφραστικά μέσα αισθητοποιείται η χρήση της;
3. Με επαγωγική, παραγωγική ή αναλογική συλλογιστική πορεία αναπτύσσει ο συντάκτης του κειμένου τις σκάψεις του;
4. Με τι είδους τεκμήρια στηρίζεται η θεματική ιδέα της δεύτερης και της τρίτης παραγράφου;
5. Ποιο ρόλο διαδραματίζει, σύμφωνα με το συντάκτη του κειμένου, η τροφή για  τον άνθρωπο, πέρα από την κάλυψη των βιολογικών του αναγκών;
6. Ποια ανησυχία εκφράζει ο συντάκτης του κειμένου και από ποιες εξελίξεις  απορρέει;
7. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: εξαιρετικές, επινοητικότητα, να βρει, πολύχρονο, λήθη, ξεχωρίζουν.
8. Να υπογραμμίσετε όσες από τις παρακάτω λέξεις είναι ομόρριζες με το ρήμα τρέφω: αποστροφή, επίτροπος, θρέμμα, θρεπτικός, περιστροφικός, σύντροφος, τέρψη, τροφικός, υποτροφία.

«Φάρμακο» η ηθική για την ιατρική έρευνα

ΚΕΙΜΕΝΟ:

   Πριν από πενήντα χρόνια, η ανθρωπότητα γνώρισε τα ανήθικα πειράματα των ναζί γιατρών στους κρατούμενους του Άουσβιτς. Είναι γνωστά τα εγκλήματα, χιλιάδες άνθρωποι δολοφονήθηκαν και χιλιάδες υποβλήθηκαν σε στείρωση. Όμως, πόσοι γνωρίζουν τα πειράματα σε ανθρώπους -χωρίς βεβαίως τη συγκατάθεσή τους- για το καλό της προόδου και της ιατρικής επιστήμης;

Το εντυπωσιακό είναι ότι έγιναν και επιστημονικές δημοσιεύσεις, όπως τα αποτελέσματα «μελετών» συμπεριφοράς του οργανισμού σε συνθήκες υποθερμίας, που δείχνουν ότι υπέβαλλαν τους κρατουμένους σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες. Ως παρακαταθήκη έμεινε στην ιστορία και ο περίφημος άτλας ανατομικής του ναζί Eduard Pern Kopf, που πιστεύεται ότι άντλησε τις ανατομικές λεπτομέρειες από τα σώματα των κρατουμένων...

   «Κανείς δεν πρέπει να βγει από δω. Κανείς που θα μπορούσε να φέρει στον κόσμο τη δυσοίωνη είδηση του τι κατάφερε να κάνει άνθρωπος στον άνθρωπο στο Άουσβιτς», έγραφε λίγο αργότερα ο Primo Levi, ένας από τους καλύτερους Ιταλούς συγγραφείς, που επέζησαν από το Ολοκαύτωμα.

  Από την ιστορία των ναζί γιατρών, που δυστυχώς δεν αφορά μια μικρή μειοψηφία, αφού τότε οι μισοί γιατροί της Γερμανίας ήταν μέλη του ναζιστικού κόμματος, προκύπτουν πάντα επίκαιρα ερωτήματα για την ηθική της ιατρικής έρευνας. Τότε, ήταν η ιδεολογία, είχαν πείσει ακόμη και τους εαυτούς τους ότι οι πράξεις τους ήταν σύμφωνες με τα «πιστεύω» τους. Σήμερα, που οι αξίες έχουν αλλάξει, ο κίνδυνος βρίσκεται στα τεράστια οικονομικά συμφέροντα που συχνά συμπλέουν με τις «επιστήμες ζωής». Η συγκέντρωση του κεφαλαίου δημιουργεί νέους κινδύνους. Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν από λίγα χρόνια οι δέκα μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες του κόσμου είχαν τον έλεγχο του 47% της φαρμακευτικής αγοράς. Έκτοτε, έγιναν και άλλες συγχωνεύσεις με τη δημιουργία βιοτεχνολογικών εταιρειών- μαμούθ.

   Τον αιώνα της βιοτεχνολογίας, το καλό και το κακό πάνε μαζί, αφού η επιστήμη μάς υπόσχεται τον παράδεισο, μπορεί όμως εάν κάτι ξεφύγει, να μας απειλήσει με την κόλαση. «Υπάρχει ο κίνδυνος δημιουργίας γενετικών γκέτο και η αναβίωση ενός απάνθρωπου ρατσισμού, τον οποίο δεν θα επιβάλει κανένα φασιστικό καθεστώς, αλλά το τζίνι που ξέφυγε από το μπουκάλι» σημειώνει ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών, καθηγητής Γενετικής Σταμάτης Αλαχιώτης.

  Εδώ, λοιπόν, βρίσκεται η ευθύνη όλων μας. Να απαιτήσουμε οι επιστημονικές εφαρμογές να μην προηγούνται της οργάνωσης των αναγκαίων ελέγχων και να στηρίζονται σε βαθύ εργαστηριακό και επιστημονικό έλεγχο. Να γνωρίζουμε τα τεκταινόμενα και να υψώνουμε τη φωνή μας ενάντια σε κάθε αρνητική εφαρμογή της νέας γνώσης.

Γαλήνη Φούρα, Καθημερινή, 6/2/2000

 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α. Να παρουσιάσετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος με μια περίληψη 80-100 λέξεων.

Μονάδες 25

Β1. Με επαγωγική, παραγωγική ή αναλογική συλλογιστική πορεία αναπτύσσει η συντάκτρια του κειμένου τις απόψεις της;

Μονάδες 5

Β2. Να αναγνωρίσετε τη μέθοδο ανάπτυξης (αίτιο-αποτέλεσμα, γενίκευση, αναλογία) του επαγωγικού συλλογισμού που ακολουθεί και να αξιολογήσετε την ορθότητά του: «Τον αιώνα της βιοτεχνολογίας, το καλό και το κακό πάνε μαζί, αφού η επιστήμη μάς υπόσχεται τον παράδεισο, μπορεί όμως εάν κάτι ξεφύγει, να μας απειλήσει με την κόλαση».

Μονάδες 5

Β3. Σε ποια αιτία αποδίδει η συντάκτρια του κειμένου τους κινδύνους που οι «επιστήμες της ζωής» εγκυμονούν σήμερα για την ανθρωπότητα;

Μονάδες 5

Β4. Εξηγήστε και σχολιάστε το νόημα του παρακάτω χωρίου: «Υπάρχει ο κίνδυνος δημιουργίας... που ξέφυγε από το μπουκάλι».

Μονάδες 9

Β5. Να γράψετε τρία απλά παράγωγα των λέξεων πείθω και μένω.

Μονάδες 6

Β6. Να βρείτε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: συγκατάθεση, δυσοίωνη, μειοψηφία, επίκαιρα, προηγούνται.

Μονάδες 5

Γ. Ποιο πιστεύετε ότι είναι το χρέος των ίδιων των επιστημόνων μπροστά στους κινδύνους που τα επιτεύγματά τους εγκυμονούν; Υποθέστε ότι εκφωνείτε ομιλία σε μια σχολική εκδήλωση με θέμα «Επιστήμη και Ηθική» (400-450 λέξεις).

Μονάδες 40

Η ηθική της επιστήμης

ΚΕΙΜΕΝΟ:

   Από όλες τις αξιωματικές παραδοχές για τη δόμηση της φυσικής επιστήμης και της επιστημονικής μας κοσμοεικόνας, η παραδοχή ότι επιστήμη και ηθική είναι αδιαχώρητες και ανεξάρτητες η μια από την άλλη είναι ίσως η πιο. θεμελιώδης, αλλά συγχρόνως και η πιο ευάλωτη σε παρερμηνείες. Τόσο κατά τη γέννησή της -τον 6^ο  π.Χ. αιώνα στις ακτές της Ιωνίας- όσο και στα στάδια της μετέπειτα εκδίπλωσης και ανάπτυξής της, -κυρίως τον 17^ο αιώνα, και στη συνέχεια, με αλματώδη βήματα, στον 19^ο και προπαντός βέβαια στον 20^ό αιώνα-, η φυσική επιστήμη έπρεπε για να εδραιωθεί ως αντικειμενική αλήθεια και γνώση να μείνει μακριά από υποκειμενικές αξίες και αρχές. Η επιστημονική μέθοδος προσέγγισης της αντικειμενικής γνώσης, το αίτημα δηλαδή της αντικειμενικότητας στη γνώση είναι εξ ορισμού ανεξάρτητο και ανεπηρέαστο από την ηθική και τις αξιολογικές της κρίσεις. Αυτή η τόσο κατανοητή και σχεδόν αυτονόητη καταστατική αρχή, ενταγμένη σήμερα μέσα στο ασφυκτικό αλλά και ανούσιο πλαίσιο μιας άκρως θετικιστικής θεώρησης της φύσης, έχει αποκτήσει νοηματικές και πρακτικές προεκτάσεις, που είναι κοινωνικά προβληματικές και σίγουρα δεν της ανήκουν εγγενώς. Τα προβλήματα που ανακύπτουν από την αυθαίρετη παρανόηση και προέκταση της καταστατικής αυτής πρότασης, πιστεύω ότι αποτελούν ένα σημαντικό εμπόδιο στην διαύγαση των τεράστιων κοινωνικών και ηθικών ζητημάτων, που ως κοινωνία πρέπει να αντιμετωπίσουμε, λόγω της αλματώδους, απρογραμμάτιστης και ανεξέλεγκτης, ανάπτυξης της τεχνοεπιστήμης.

   Επιτρέψτε μου να αναφερθώ, μέσα από ένα σύντομο ερωτηματικό λόγο, σε μερικά από αυτά τα προβλήματα. Και αρχίζω από το «δόγμα» της ουδετερότητας της επιστήμης και της τεχνικής. Υπάρχουν, άραγε, σημαίνουσες ανθρώπινες δραστηριότητες, που είναι ηθικά ουδέτερες; Θάλαμοι αερίων, Χιροσίμα, Ναγκασάκι' θηριωδία και απανθρωπιά. χωρίς τη συμμετοχή της επιστήμης και των επιστημόνων; Από πού προκύπτει λοιπόν ο συχνά προτεινόμενος πλήρης διαχωρισμός συνεχόμενων και ενιαίων στην ουσία τους δραστηριοτήτων, της ηθικά ανεξάρτητης, όπως υποστηρίζεται, και μη ελέγξιμης επιστημονικής έρευνας από τη μια και των ηθικά φορτισμένων, και άρα ελέγξιμων πρακτικών εφαρμογών της, από την άλλη; Και πόσο εύκολος θα είναι στο μέλλον ένας τέτοιος διαχωρισμός (βασική έρευνα - εφαρμοσμένη έρευνα - εφαρμογές), μέσα μάλιστα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο αγοραίας συμπεριφοράς και αβυσσαλέου ανταγωνισμού? Και είναι δυνατόν, σε μια κοινωνία ανθρώπων, να αποδεχθούμε την πλήρη αυτονόμηση ορισμένων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων; Αλλά ακόμη παραπέρα, στον πυρήνα της αντιμετώπισης του προβλήματος, πόσο έτοιμες είναι σήμερα οι κοινωνικές επιστήμες -όσον αφορά το εκπαιδευτικό τους περιεχόμενο, την έρευνα και την ανάπτυξή τους- να παρακολουθήσουν την αλματώδη ανάπτυξη της φυσικής επιστήμης, της βιολογίας και της τεχνικής; Και ποιες οι αντοχές, ανοχές και ενοχές μας απέναντι στη «βιολογική ρύπανση», που κατ' αναλογίαν προς τη φυσικο-χημική ρύπανση του 20ού  αιώνα θα μας απειλήσει, πρωτόγνωρα, μπορεί να πει κανείς, στον αιώνα που έρχεται; Διότι βέβαια, εδώ, υπάρχουν κάποιες αναλογίες, την «εγκαθίδρυση» των οποίων δεν θα μπορέσουμε εύκολα να αποφύγουμε: σύνθεση και παραγωγή συγκεκριμένων μακρομορίων, νέων ουσιών και προϊόντων, νέων φυσικών και χημικών τεχνικών, ευημερία, αλλά και επικίνδυνη οικολογική καταστροφή στον 20^ό αιώνα˙ ανάλογης κλιμάκωσης ανάπτυξη, ευζωία αλλά και βιολογική ρύπανση, με την εμφάνιση γενετικά, χειρουργικά ή βιο-ηλεκτρονικά πραγματοποιημένων «χιμαιρικών οντοτήτων», στην αρχή της τρίτης χιλιετίας. Και βέβαια δεν πρέπει να αγνοήσουμε τη σημαντική ποιοτική διαφορά μεταξύ, λ.χ., του διοξειδίου του αζώτου, που ρυπαίνει το περιβάλλον, και μιας μελλοντικής ανθρωπόμορφης χίμαιρας.

Ν. Μαρκόπουλος, Το Βήμα, 6/9/1998

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α. Να παρουσιάσετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος με μια περίληψη 80-100 λέξεων. Υποθέστε ότι η παρουσίαση γίνεται στο πλαίσιο μιας συζήτησης που διεξάγετε μ' ένα φίλο σας με θέμα τους κινδύνους που η επιστημονική εξέλιξη εγκυμονεί.

Μονάδες 25

Β1. Δώστε έναν πλαγιότιτλο σε καθεμιά από τις παραγράφους του αποσπάσματος.

Μονάδες 10

      Β2. Να αναγνωρίσετε το είδος του συλλογισμού που εκτίθεται παρακάτω και ν' αξιολογήσετε την ορθότητά του: «Διότι βέβαια, εδώ, υπάρχουν κάποιες αναλογίες, την "εγκαθίδρυση" των οποίων δεν θα μπορέσουμε εύκολα να αποφύγουμε: σύνθεση και παραγωγή συγκεκριμένων μακρομορίων, νέων ουσιών και προϊόντων, νέων φυσικών και χημικών τεχνικών, ευημερία, αλλά και επικίνδυνη οικολογική καταστροφή στον 20ό αιώνα˙ ανάλογης κλιμάκωσης ανάπτυξη, ευζωία αλλά και βιολογική ρύπανση, με την εμφάνιση γενετικά, χειρουργικά ή βιο-ηλεκτρονικά πραγματοποιημένων 'χιμαιρικών οντοτήτων", στην αρχή της τρίτης χιλιετίας».

Μονάδες 5

      Β4. Σύμφωνα με το συντάκτη του κειμένου, η απειλή εναντίον της φύσης κατά τον 20ό αιώνα προερχόταν από τη φυσική και τη χημεία. Από ποια επιστήμη θα προέλθει αυτή η απειλή κατά τον 21ό αιώνα, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει;

Μονάδες 10

      Β5. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: θεμελιώδης, ευάλωτη, ανακύπτουν, εμπόδιο, θηριωδία, αγοραίας.

              β)  Να γράψετε προτάσεις με τη λέξη αρχή, χρησιμοποιώντας τρεις τουλάχιστον από τις σημασίες της.

Μονάδες 10

     Γ. Πολλοί επιστήμονες απεκδύονται οποιαδήποτε ευθύνη για τους κινδύνους που τα επιτεύγματά τους εγκυμονούν και μεταθέτουν αυτή την ευθύνη στην εξουσία ή γενικότερα στην κοινωνία. Συμφωνείτε πως είναι άμοιροι ευθυνών για τις αρνητικές συνέπειες των επιτευγμάτων τους; Υποθέστε πως το κείμενό σας (300 λέξεις) αποτελεί άρθρο, που θα δημοσιεύσετε στην εφημερίδα του σχολείου σας.

Μονάδες 40

Το φάντασμα της προόδου

   Η πρόοδος έχει πεθάνει προ πολλού. Αλλά οι μόνοι που το έχουν πάρει χαμπάρι είναι οι διανοούμενοι. Οι πολιτικοί και οι επιχειρηματίες κάνουν πως δεν βλέπουν.

  Η ιδέα της προόδου θεμελιώθηκε στις αρχές του 17^ουαιώνα από τον Φράνσις Μπέικον στη βάση ενός οράματος που συνδεόταν με την επιστήμη: η γνώση χαρίζει δύναμη, παρέχει εξουσία πάνω στη φύση. Ο Προμηθέας έχει απαλλαγεί από τις αλυσίδες του, δεν είναι πια αντιμέτωπος με τους θεούς, είναι ελεύθερος να εξιχνιάσει τα μυστικά της φύσης. Η πρόοδος βρίσκεται ακόμη στο επίπεδο της σκέψης, αλλά αυτή η σκέψη παραμερίζει τον ουρανό. Πρόκειται για μια μοναδική στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία. Η υπόσχεση μιας τέλειας κοινωνίας αποτελεί μια ενεργή ουτοπία, ένα πρόγραμμα που προβλέπει ήδη την κατάργηση των ασθενειών και την παράταση της ζωής. Η ουτοπία αυτή θα πάρει στη συνέχεια τη μορφή θρησκείας.

Και γύρω στα τέλη του 18^ουαιώνα, κυρίως με τον Κοντορσέ, θα μεταμορφώσει ολόκληρη την κοινωνία. Η ανθρωπότητα είναι πια καταδικασμένη να προοδεύει. 'Όλα δουλεύουν σ' αυτή την κατεύθυνση: η επιστήμη, η τεχνική, η πολιτική, το δίκαιο, η ηθική.

  Το σχήμα αυτό δεν μπορεί να σταθεί πια, επισημαίνει ο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ, συγγραφέας του βιβλίου Για την πρόοδο (εκδόσεις Librio). Όχι μόνο επειδή ο 20ός αιώνας σημαδεύτηκε από τους παγκόσμιους πολέμους, το Ολοκαύτωμα, τη Χιροσίμα. Αλλά κι επειδή οι αρνητικές επιπτώσεις των επιστημονικών και τεχνολογικών προόδων -η μόλυνση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η πολιτιστική ισοπέδωση, η κρίση των τρελών αγελάδων- είναι μπροστά μας, επηρεάζουν τη ζωή μας, ανακατεύονται στην καθημερινότητά μας. Για τον Τζέρεμι Ρίφκιν και τους ριζοσπάστες οικολόγους, μάλιστα, η πρόοδος είναι εγγενώς κακή, η φρίκη την οποία δημιουργεί δεν είναι συμπτωματική αλλά αναπόφευκτη. Μόνο που η διατύπωση αυτών των φόβων καθίσταται δυνατή χάρις ακριβώς στην πρόοδο. Ιδού η αντίφαση.

   Η ιδέα της προόδου δεν επιτρέπει πια την οικοδόμηση ενός ικανοποιητικού πολιτικού οράματος, λέει ο Τάργκιέφ στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ. Μπορείς να πεθάνεις για την ελευθερία. Ποιος θα πεθάνει όμως για τις νέες τεχνολογίες; Πρόοδοι υπάρχουν, αλλά είναι περιορισμένες, μεμονωμένες, πρακτικές. Είναι πρόοδοι προσανατολισμένες προς την άμεση ικανοποίηση αιτημάτων ή φαντασμάτων. Αληθινό είναι το χρήσιμο, κάθε τι χρήσιμο είναι επιθυμητό. Αλλά αυτή η χρησιμοθηρία δεν μπορεί να στηρίξει ένα όραμα για το μέλλον. Αλλά γι' αυτό η πρόοδος, αν και νεκρή, συνεχίζει να διαδίδεται. Όλος ο πλανήτης υιοθετεί τις δυτικές αξίες, που είναι βασισμένες στην υπόσχεση της υγείας και της απεριόριστης παράτασης της ζωής. Αυτή είναι η θρησκεία της εποχής, μια θρησκεία που υπόσχεται στους πιστούς ότι είναι οι καλύτεροι και οι πιο ευτυχισμένοι. Γύρω μας δεν υπάρχουν παρά προοδευτικοί, έστω και αν συχνά δεν το ξέρουν...

Μιχάλης Μητσός, Τα Νέα, 24/5/2001

1. Ποιες μεθόδους πειθούς χρησιμοποιεί ο συντάκτης του δημοσιεύματος; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
2. Με παραγωγική, επαγωγική ή αναλογική συλλογιστική πορεία αναπτύσσει ο συντάκτης του κειμένου τις απόψεις του;
3. Με ποιες μεθόδους γίνεται η ανάπτυξη της τρίτης και της τέταρτης παραγράφου του κειμένου;
4. Ποιος παράγοντας ενέπνευσε κατά τους τελευταίους αιώνες την πίστη στη δυνατότητα της ανθρώπινης προόδου και ποια μορφή προσέλαβε εντέλει αυτή η πίστη;

Η εξέλιξη της επιστήμης και η ευθύνη του επιστήμονα

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ας έρθουμε στο σημείο της ευθύνης της επιστήμης, ή καλύτερα των επιστημόνων. Πρέπει αρχικά να παρατηρήσουμε ότι η επιστήμη στα αρχαία χρόνια έχει θεωρητική κατεύθυνση. Κινείται με γνώμονα τη γνώση, την αλήθεια, αποτελεί, μ’ άλλα λόγια, αυτοσκοπό, όπως υποστηρίζει ο Αριστοτέλης. Την ιδεαλιστική αντίληψη της επιστήμης καταπoλεμεί, βέβαια, ο Επίκουρος. Ιδιαίτερα όμως από το 17^ο αι. και μετά η επιστήμη δίνει προτεραιότητα στις πρακτικές εφαρμογές. Στόχος της η προσαρμογή των πορισμάτων στις απαιτήσεις της ζωής. Αυτό πέρα από κάθε αμφισβήτηση.

Κάτω από τις νέες συνθήκες άλλαξαν οι ανθρώπινες σχέσεις και ο τρόπος ζωής. Και όχι μόνο οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και οι σχέσεις ανθρώπου και Φύσης. «Φαίνεται», γράφει ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, «ότι όσο περισσότερο υποτάσσουμε τη φύση με την οργάνωση της εργασίας και τις μεγάλες ανακαλύψεις και εφευρέσεις, τόσο η ύπαρξή μας γίνεται πιο αβέβαιη. Έχουμε την εντύπωση ότι, αντί να κυριαρχούμε πάνω στα πράγματα βρισκόμαστε κάτω από την κυριαρχία τους. Και αυτό συμβαίνει γιατί μερικοί χρησιμοποιώντας τα αντικείμενα, κυριαρχούν πάνω στους άλλους ανθρώπους». Έτσι οδηγηθήκαμε σε νέες μορφές ανθρώπινης κοινωνίας. (Αυτό αφορά όχι μόνο τις οικονομικές σχέσεις, αλλά την εσώτερη λειτουργία, την αντιμετώπιση ανθρώπου από άνθρωπο, λαού από λαό.)

Η επιστήμη, επιπλέον, απόχτησε δική της ιδεολογία, μεταβλήθηκε σε μια καινούργια θρησκεία. Μιλάμε ασφαλώς για τον επιστημονισμό, μια ιδεολογία με πολλές κατευθύνσεις και πολύμορφες αντιλήψεις για τους σκοπούς και τα αποτελέσματα της επιστήμης. Μια ιδεολογία που θεωρεί το ρόλο του επιστήμονα και της επιστήμης μοναδικό.

Η ευθύνη, όμως, των επιστημόνων για τη σημερινή κατάσταση είναι άμεση, γιατί καλλιεργούν το φόβο, ένα φόβο υποσυνείδητο ίσως για το μέλλον του κόσμου. Και δεν είναι μόνο ο φόβος μιας μελλούμενης πυρηνικής ή και συμβατικής, παγκόσμιας ή τοπικής έκρηξης, μα και ο φόβος της υποτέλειας ή της εξάρτησης.

Αφού λοιπόν η γνώση (η επιστημονική) αποτελεί δύναμη κυριαρχίας, φυσικό είναι να προκύπτουν ευθύνες. Προκύπτει λοιπόν άμεσα το ηθικό πρόβλημα. Η επιστήμη δεν έχει ευθύνες, γιατί δεν καθορίζει σκοπούς. Οι σκοποί και αντίστοιχα οι ευθύνες ανήκουν στον άνθρωπο.

Πολλοί υιοθετούν την άποψη ότι οι επιστήμονες δεν είναι υπεύθυνοι, αφού, πολλές φορές, δεν ξέρουν πώς θα χρησιμοποιηθούν τα πορίσματά τους, αφού δεν τα χρησιμοποιούν οι ίδιοι. Αλλά οι τεχνολόγοι - επιστήμονες όμως είναι οι κύριοι δημιουργοί της υπερδύναμης της εξουσίας. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι σε κάποιες περιπτώσεις έχουν την αίσθηση (ή την ψευδαίσθηση) πολλές φορές ότι υπηρετούν το εθνικό χρέος, το καθήκον προς την πατρίδα. Ακόμα ότι διακατέχονται από την αντίληψη ότι αφού ο κίνδυνος γι' αυτούς από τις εφευρέσεις τους είναι μέσα στους κανόνες του παιχνιδιού, το ίδιο πρέπει να ισχύει και για τους άλλους που βρίσκονται έξω από το χώρο της έρευνας.

Βέβαια, σ' έναν κόσμο που η τεχνική έχει γίνει όπλο, όχι μόνο αμυντικό, αλλά περίπου επιθετικό ή και κακοποιό οι επιστήμονες δεν μπορούν να μην ξέρουν ότι οικοδομούν τον κόσμο του παραλόγου. Ο Αλεξάντερ Γκρότεντικ προχωρεί παρά πέρα και τονίζει πως οι επιστήμονες «αποτελούν αδιάσπαστο μέρος της κατεστημένης εξουσίας, όποια κι αν είναι, με την οποία κατά βάθος ταυτίζονται, κι αντίστροφα (πως) η εξουσία στηρίζεται γερά στις τεχνολογικές και τεχνοκρατικές αρμοδιότητες των επιστημόνων».

Ξεπερνώντας, λοιπόν, το πρόβλημα της κύριας ευθύνης του επιστήμονα, ας έρθουμε σ' ένα ευρύτερο πεδίο. Στις άλλες ευθύνες που προκύπτουν για τον επιστήμονα από την κοινωνική θέση που κατέχει. Και δε μιλούμε για τον ερμητικά αποκλεισμένο από τον κόσμο ειδικό, αλλά για τον επιστήμονα -κάθε επιστήμονα που πάλλουν μέσα του οι χορδές του ανθρωπισμού. «Προορισμός του φοιτητή, όπως και του επιστήμονα, είναι να κατανοήσει και να μεταδώσει στους άλλους τα φλέγοντα και αιώνια προβλήματα της εποχής του και της κοινωνίας του» γράφει ο Ίψεν. Έτσι από την άποψη αυτή δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι ο επιστήμονας, όπως και κάθε πνευματικός άνθρωπος, έχει χρέος να προωθεί όχι μόνο τη γνώση, μα και να προσανατολίζει στην αλήθεια. Χρέος του είναι να είναι και επιστήμονας μα και άνθρωπος, να υψώνεται δηλαδή πάνω από τα πάθη και τις φυλετικές ή τις ταξικές προκαταλήψεις. Και οφείλει να γίνει κοινωνικός οδηγός, πρωτοπόρος μιας αμφισβήτησης που θα απαλλάξει από τα διάφορα κατεστημένα, είτε αυτά είναι πολιτικά είτε στρατιωτικά είτε θρησκευτικά, ακόμα κι από το κατεστημένο της επιστήμης.

Αθ. Κιτσάκης, Κοινωνικά Δοκίμια

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις.

Μονάδες 25

Β1. Στην έκτη (6^η) παράγραφο του κειµένου, (Πολλοί υιοθετούν… το χώρο της έρευνας), ο συγγραφέας παραθέτει ένα επιχείρηµα. Να το εντοπίσετε και να καταγράψετε τις προκείµενες και το συµπέρασµα.

Μονάδες 5

Β2. Επιπλέον, όµως, βέβαια, λοιπόν: Τι εκφράζουν οι παραπάνω διαρθρωτικές λέξεις;

Μονάδες 8

Β3. Να αναπτύξετε τη ρήση του Μπέρτολτ Μπρεχτ και τους προβληµατισµούς που σας δηµιουργεί σε µία(l) παράγραφο δέκα σειρών περίπου.

Μονάδες 10

Β4. Να βρεθούν τα συνώνυµα των παρακάτω λέξεων του κειµένου: παρατηρήσουµε, κατεύθυνση, στόχος, αµφισβήτηση.

Μονάδες 8

Β5. Πορίσµατα, εφευρέσεις: Να σχηµατίσετε από µία περίοδο λόγου µε καθεµία από τις λέξεις που να αναδεικνύεται το περιεχόµενό τους.

Μονάδες 4

 Γ. Ο επιστήµονας σήµερα, πέρα από την επιστηµονική του κατάρτιση, πρέπει να έχει ηθικά εφόδια, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον άνθρωπο. Σε ένα δοκίµιο πειθούς να τονίσετε την αξία της επιστήµης και να καταγράψετε ποια πιστεύετε ότι είναι τα ηθικά εφόδια που πρέπει να διαθέτει ένας επιστήµονας.

(500- 600 λέξεις).

Μονάδες 40