ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: Πώς η ανάπτυξη φέρνει φτώχεια και οικολογική καταστροφή

   Προτού διερευνήσουμε πώς συνδέεται η παγκόσμια ανάπτυξη με τη φτώχεια και την περιβαλλοντική υποβάθμιση πρέπει να πούμε λίγα λόγια για την έννοια της παγκοσμιοποίησης. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι η χωρική έκταση, το γεγονός ότι έχει πλήρως ενσωματώσει όλες τις γεωγραφικές περιοχές του κόσμου·
και, δεύτερον, το πέρασμα από την παγκόσμια παραγωγή αγαθών στην παραγωγή υπηρεσιών ως αποτέλεσμα τεράστιων προόδων στην ηλεκτρονική τεχνολογία, οι οποίες επέφεραν τη «συμπίεση του χώρου και του χρόνου» και τον γοργό σχηματισμό αυτού που αποκαλείται «παγκόσμιο χωριό».

   Το σημερινό παγκόσμιο οικονομικό σύστημα είναι αναμφισβήτητο ότι έχει δημιουργήσει πρωτοφανή πλούτο. Από την άλλη πλευρά όμως ο πλούτος αυτός έχει κατανεμηθεί πολύ άνισα. Για παράδειγμα, λιγότερα από 12 άτομα στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας του παγκόσμιου χωριού έχουν μεγαλύτερο εισόδημα από αρκετές δεκάδες φτωχές χώρες στη βάση της (σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την παγκόσμια φτώχεια). Σε αυτή την τερατώδη κατανομή οφείλεται, εν μέρει τουλάχιστον, το ότι, παρά τις πιο πρόσφατες τεχνολογικές βελτιώσεις και την εντυπωσιακή αύξηση της παραγωγικότητας, 1,3 δισ. άνθρωποι ­ περίπου το ένα πέμπτο της ανθρωπότητας ­ εξακολουθούν να ζουν σήμερα σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας, στερούμενοι επαρκούς τροφής, καθαρού νερού και της στοιχειώδους υποδομής για περίθαλψη και εκπαίδευση.

   Με δεδομένη τη μεγάλη κινητικότητα του κεφαλαίου, στις μανιώδεις προσπάθειές τους να μειώσουν το κόστος, οι πολυεθνικές τοποθετούν ένα μέρος των επενδύσεών τους σε χώρες όπου το εργατικό δυναμικό δεν είναι μόνο φθηνό αλλά και ιδιαιτέρως πειθήνιο. Επιπλέον, καθώς οι φτωχές χώρες επιζητούν απεγνωσμένα επενδύσεις, προσπαθούν να ξεπεράσουν η μία την άλλη προσφέροντας στο ξένο κεφάλαιο όχι μόνο τους κατώτερους δυνατούς μισθούς αλλά και την αναστολή κανόνων και περιορισμών που σχετίζονται με ανθρώπινες συνθήκες εργασίας και την προστασία του περιβάλλοντος. Το αποτέλεσμα αυτού του είδους του διπλού ανταγωνισμού δεν είναι μόνο μια ευρείας κλίμακας καταστροφή στο περιβάλλον αλλά και η καταστροφή ανθρώπινων πόρων (και πάλι σύμφωνα με την έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, 250 εκατ. παιδιά, αντί να πηγαίνουν στο σχολείο, εργάζονται με πλήρη απασχόληση και συχνά σε απάνθρωπες συνθήκες). Με άλλα λόγια, ο παγκόσμιος ανταγωνισμός οδηγεί στη μη τήρηση κανόνων για προστασία του εργατικού δυναμικού και του περιβάλλοντος.

   Πέραν του παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού και της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής, η δημιουργία μιας παγκόσμιας καταναλωτικής κουλτούρας αποτελεί έναν ακόμη σημαντικό μηχανισμό που δημιουργεί εμπόδια όχι μόνο στην αποκατάσταση της ισορροπίας της φύσης αλλά και στην απάλειψη ακραίων μορφών φτώχειας.

   Το πρώτο που πρέπει να επισημάνουμε εδώ είναι η τεράστια επιρροή που έχουν τα μέσα ενημέρωσης στον τρόπο ζωής ανθρώπων οι οποίοι ζουν στις απώτερες γωνιές του πλανήτη. Τα μέσα αυτά και ειδικότερα η τηλεόραση (διαφήμιση, προγράμματα) έχουν γίνει βασικοί παράγοντες δημιουργίας αξιών, ταυτοτήτων και τρόπων ζωής. Υπό το σημερινό καθεστώς ελέγχου των μέσων ενημέρωσης, δεν δημιουργεί έκπληξη το ότι ο καταναλωτισμός βασιλεύει αδιαφιλονίκητα, ακόμη και ανάμεσα στους φτωχούς της Γης ­ ακόμη, δηλαδή, ανάμεσα και σε εκείνους που δεν έχουν τα μέσα να υιοθετήσουν δυτικούς τρόπους κατανάλωσης. Αυτοί οι άνθρωποι θυσιάζουν συχνά βασικές ανάγκες προκειμένου να αποκτήσουν πολυτελή αγαθά που διαφημίζονται στην τηλεοπτική οθόνη. Οι έχοντες αποτελούν μια επιβλητική παγκόσμια καταναλωτική τάξη (περίπου 1 δισ. άνθρωποι) τα πρότυπα κατανάλωσης της οποίας ­ πολύ περισσότερο από ό,τι εκείνα της υπόλοιπης ανθρωπότητας ­ οδηγούν ταχύτατα τόσο στην εξάντληση των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όσο και σε τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή. Κατά συνέπειαν, τόσο το ένα έκτο που καταναλώνει σπάταλα όσο και τα πέντε έκτα που, εξαιτίας της παγκόσμιας κουλτούρας κατανάλωσης, επιδιώκουν να το μιμηθούν δημιουργούν ένα αδιέξοδο το οποίο θα προσλάβει εκρηκτικές διαστάσεις από τη στιγμή που οι οικονομίες πολυάνθρωπων χωρών (Κίνα, Ινδία) φθάσουν στο στάδιο της μαζικής κατανάλωσης.

   Υπάρχει κάποιος τρόπος αντιστροφής αυτής της αρνητικής σπείρας; Υπάρχει τρόπος να της προσδώσουμε μια θετική ώθηση; Μπορεί η παγκοσμιοποίηση να συνδεθεί θετικά με την απάλειψη των απόλυτων επιπέδων φτώχειας και την αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας στη Γη; Η ΕΕ δεν μπορεί να ενεργήσει μόνη της στον αγώνα για τη συγκράτηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας. Απαιτείται η συνεργασία όλων των χωρών και κυρίως των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ινδίας.

   Τέλος, για να κλείσω με μια αισιόδοξη νότα, η νέα γενιά μπορεί να συμβάλει σοβαρά στην αντιστροφή της αρνητικής σπείρας. Υπάρχουν εμπειρικές ενδείξεις ότι, παντού στον κόσμο, πολλοί νέοι άνθρωποι (παρά την καταναλωτική προπαγάνδα των μέσων ενημέρωσης) τείνουν όλο και περισσότερο να υιοθετούν μετα-υλιστικές αξίες και αντιλήψεις. Τείνουν να ενδιαφέρονται λιγότερο για τη σώρευση αγαθών και περισσότερο για μια ποιοτικά δημιουργική ζωή. Τείνουν, με άλλα λόγια, να ζουν λιγότερο με τον τρόπο τού έχειν και περισσότερο με τον τρόπο τού είναι. Από αυτή την άποψη, υπάρχει ακόμη ελπίδα για τον κοινό μας κόσμο.

Ο κ. Νίκος Μουζέλης, καθηγητής της London School of Economics. Το άρθρο αυτό βασίζεται σε μια εισήγησή του στο συμπόσιο «Θρησκεία, Επιστήμη και Περιβάλλον», τον Οκτώβριο του 1999.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του παραπάνω κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Μονάδες 25

Β1. «Το σημερινό παγκόσμιο οικονομικό σύστημα...στοιχειώδους υποδομής για περίθαλψη και εκπαίδευση.» Με ποιους τρόπους και μέσα πειθούς αναπτύσσει την άποψή του ο συγγραφέας στην παράγραφο αυτή (2η); Να απαντήσετε τεκμηριωμένα.

Μονάδες 5

Β2. «Με δεδομένη τη μεγάλη κινητικότητα του κεφαλαίου, στις μανιώδεις προσπάθειές τους να μειώσουν το κόστος...προστασία του εργατικού δυναμικού και του περιβάλλοντος.». α) Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η παράγραφος (3η) και β) Ποια είναι επίσης η συλλογιστική της πορεία; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

Β3. Πέραν του παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού και της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής, η δημιουργία μιας παγκόσμιας καταναλωτικής κουλτούρας αποτελεί έναν ακόμη σημαντικό μηχανισμό που δημιουργεί εμπόδια όχι μόνο στην αποκατάσταση της ισορροπίας της φύσης αλλά και στην απάλειψη ακραίων μορφών φτώχειας. (4η παράγραφος). Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της παραπάνω φράσης σε 80-100 λέξεις.

Μονάδες 15

Β4. Υπάρχει κάποιος τρόπος αντιστροφής αυτής της αρνητικής σπείρας; Υπάρχει τρόπος να της προσδώσουμε μια θετική ώθηση; Μπορεί η παγκοσμιοποίηση να συνδεθεί θετικά με την απάλειψη των απόλυτων επιπέδων φτώχειας και την αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας στη Γη; Για ποιο λόγο ο συγγραφέας χρησιμοποίησε ερωτήματα στο σημείο αυτό; Ποιος ο ρόλος τους;

Μονάδες 2,5

Β5. Σε ποιο γραμματειακό είδος εντάσσεται το κείμενο; Να αναφέρεται 3 χαρακτηριστικά που το πιστοποιούν και να δικαιολογήσετε την άποψή σας με σημεία του κειμένου.

Μονάδες 2,5

Β6. Πρωτοφανή, αύξηση, αδιαφιλονίκητα, κουλτούρας, υιοθετούν. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

Γ. Τα δεκαπενταμελή συμβούλια των Λυκείων του Δήμου σας διοργανώνουν μια εκδήλωση ευαισθητοποίησης και διαμαρτυρίας με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος. Ως εκπρόσωποι όλων των μαθητών της πόλεις σας να απευθυνθείτε στους συγκεντρωμένους πολίτες ενημερώνοντάς τους για τις γενικότερες συνέπειες της διαφήμισης και του καταναλωτισμού στην τοπική και παγκόσμια κοινωνία και στο περιβάλλον καθώς και για τις δυνατότητες αντιμετώπισης του οικολογικού προβλήματος. (500-600 λέξεις).

Μονάδες 40

ΠΗΓΗ