Διδακτική πρόταση

ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

ΠΡΩΤΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

Ο μαθητής απολαμβάνει την προσφορά του καταστήματος (τον τίτλο δηλαδή) .

Ψάχνει να βρει στο κείμενο ποιες δημοκρατικές αξίες επικαλείται ο συγγραφέας και τι λέει για να τις αποσαφηνίσει ή να πείσει για την αξία τους.

Προβληματίζεται για τη σειρά με την οποία απαριθμούνται οι αξίες και γιατί η τελευταία παρουσιάζεται σε δύο παραγράφους.

Πυκνώνει.

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

Ο μαθητής συνεχίζει να απολαμβάνει την προσφορά του καταστήματος.

Ψάχνει για ποιο σκοπό επικαλείται τις αξίες τις δημοκρατίας ο συγγραφέας και ιδιαίτερα : σε ποιο ερέθισμα αντιδρά , σε ποιον δέκτη απευθύνεται, ποιαν απάντηση δίνει στις “απορίες” - δισταγμούς εκείνου, ποιο μήνυμα προτίθεται να μεταφέρει.

Ο μαθητής στην πορεία αυτή διαπιστώνει ενδιαφέρουσες αναντιστοιχίες ανάμεσα σε οργανωτικούς δείκτες ( α. να τις απαριθμήσουμε, β. δημιούργησαν – σήμερα, γ. λόγος εξήγησης – λόγος κατευθυντικός) και υπερβαίνει τις δυσκολίες που δημιουργούν στη συνοχή οι ερωτήσεις της πρώτης και της έκτης παραγράφου.

ΤΡΙΤΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

Ο μαθητής διερευνά την έκφραση/ το ύφος του κειμένου και προβληματίζεται γι’ αυτό : εντοπίζει σημαντικά δείγματα προφορικότητας, τη διάθεση του πομπού να προσεγγίσει τον δέκτη και να φανεί προσηνής, σημεία έντασης και σημεία ήπιας δήλωσης της προσωπικής θέσης (βαθμός βεβαιότητος) , την ποιητική λειτουργία του λόγου στο τέλος του όπου και κορυφώνεται ο κατευθυντικός λόγος.

Ο μαθητής προσπαθεί να καταλάβει ποια ταυτότητα (ήθος) χτίζει ο πομπός ενώπιον του δέκτη και σε τι αυτό τον εξυπηρετεί: γιατί επιλέγει το συγκεκριμένο ύφος, τι εξυπηρετούν οι αναφορές στον Πόππερ, στον Χέγκελ, στη Γαλλική επανάσταση, στην σημαντικότατη (όπως την αξιολογεί) ειρηνική επανάσταση που αναδιαμόρφωσε τη σχέση των δύο φύλων.

ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

Ο μαθητής αντιδρά στο κείμενο που διάβασε.

Είτε μεταφέρει σε πράξη (δηλαδή συμπεριφορά σε δημόσιο και ιδιωτικό βίο) τις αξίες (τα ιδανικά) τις οποίες ο συγγραφέας επικαλείται (σύμφωνα με “τη διδαχή” του θεματοθέτη του Ιουνίου)

Είτε αναλαμβάνει να δώσει φωνή στη φωνή που δεν ακούγεται μέσα στο κείμενο. Για να το επιτύχει αυτό ενισχύεται με δύο κείμενα, ένα πληροφοριακού χαρακτήρα κι ένα “στοχαστικού”, τα οποία καλείται να αξιοποιήσει δημιουργικά.

ΚΕΙΜΕΝΟ Α. [Επίκληση των αξιών της δημοκρατίας]

1. Χρειάζεται μια απάντηση στο βασικό ερώτημα που άκουσα να επαναλαμβάνεται συχνά, κυρίως από τους νέους οι οποίοι τόσο εύκολα αυταπατώνται κι εξίσου εύκολα απογοητεύονται: Αφού η δημοκρατία είναι κατά κύριο λόγο ένα σύνολο διαδικαστικών κανόνων, πώς μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να βασιζόμαστε στους «ενεργούς πολίτες»; Για να έχουμε ενεργούς πολίτες, δεν χρειάζονται άραγε και ιδανικά; Και βέβαια χρειάζονται τα ιδανικά. Πώς όμως να μην πάρουμε υπόψη μας τις μεγάλες ιδεολογικές συγκρούσεις που δημιούργησαν αυτούς τους κανόνες; Θέλετε να δοκιμάσουμε να τις απαριθμήσουμε;
2. Πρώτο μεταξύ όλων συναντάμε μέσα από αιώνες αμείλικτων θρησκευτικών πολέμων το ιδανικό της ανοχής. Αν σήμερα απειλείται η ειρήνη στον κόσμο, η απειλή προέρχεται για άλλη μια φορά από τον φανατισμό, δηλαδή από την τυφλή πίστη στη δική μας αλήθεια και ότι αυτή μπορεί να επιβληθεί με τη βία. Δεν χρειάζονται παραδείγματα· τα έχουμε καθημερινά μπροστά στα μάτια μας.
   
3. Έπειτα έρχεται το ιδανικό της μη βίας. Ποτέ μου δεν ξεχνώ τη διδαχή του Καρλ Πόπερ*, σύμφωνα με την οποία αυτό που ουσιαστικά διακρίνει μια δημοκρατική εξουσία από μια μη δημοκρατική είναι πως μονάχα στην πρώτη οι πολίτες μπορούν να ξεφορτωθούν τους κυβερνώντες χωρίς αιματοχυσίες. Οι τυπικοί κανόνες της δημοκρατίας, που τόσο συχνά γίνονται αντικείμενο χλευασμού, εισήγαγαν για πρώτη φορά στην ιστορία τρόπους συμβίωσης που είχαν στόχο την επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων χωρίς τη χρήση βίας. Μόνον εκεί όπου οι κανόνες αυτοί γίνονται σεβαστοί, ο αντίπαλος δεν θεωρείται πλέον εχθρός που πρέπει να εξοντωθεί αλλά αυτός που μας αντιπολιτεύεται και αύριο μπορεί να πάρει τη θέση μας.
   
4. Τρίτο, το ιδανικό της σταδιακής ανανέωσης της κοινωνίας μέσα από την ελεύθερη αντιπαράθεση των ιδεών και την αλλαγή της νοοτροπίας και του τρόπου ζωής. Μόνο η δημοκρατία επιτρέπει τη διαμόρφωση και την εξάπλωση των ειρηνικών επαναστάσεων, όπως συνέβη τις τελευταίες δεκαετίες με την αλλαγή στις σχέσεις των δύο φύλων, που ίσως να είναι η μεγαλύτερη επανάσταση της εποχής μας.
   
5. Τέλος, το ιδανικό της αδελφότητας (η fraternité της Γαλλικής Eπανάστασης). Η ιστορία του ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων. Στο έργο του Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ** χαρακτήρισε την Ιστορία ως «απέραντο σφαγείο». Μπορούμε να τον διαψεύσουμε; Σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει περίπτωση να διαρκεί επί μακρόν η δημοκρατία δίχως να γίνει ήθος και συμπεριφορά.
   
6. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό δίχως την αναγνώριση της αδελφότητας που ενώνει όλους τους ανθρώπους σε ένα κοινό πεπρωμένο; Η αναγνώριση αυτού του γεγονότος είναι τόσο περισσότερο αναγκαία σήμερα, που καθημερινά συνειδητοποιούμε αυτό το κοινό πεπρωμένο και θα έπρεπε να ενεργήσουμε με συνέπεια όσο υπάρχει ακόμα αυτή η μικρή φλόγα της λογικής που φωτίζει την πορεία μας.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Norberto Bobbio, Το μέλλον της δημοκρατίας, μετάφραση Π. Ράμος. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, 1993, σελ. 49-51.

* Καρλ Πόπερ: Φιλόσοφος του 20ού αι. ** Γ. Β. Φ. Χέγκελ: Φιλόσοφος του 19ου αι

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

1. Το κείμενο συνιστά παρέμβαση σε ένα θέμα που απασχολεί την κοινωνία. Βρείτε στο κείμενο ποιο είναι το ερώτημα που υποβάλλουν επαν__λ____ένα πολλοί νέοι και πού αρχίζει η απάντηση του συγγραφέα.
2. Ποιες έννοιες μέσα στο ερώτημα αυτό σας θυμίζουν κάποιο μάθημα της Β’ Λυκείου; Σας βοηθάει το κείμενο να κατανοήσετε τι σημαίνουν ή είναι χρήσιμο/ σημαντικό/ απαραίτητο να τις ξέρετε για να κατανοήσετε το κείμενο;
   
3. α) τι περιλαμβάνουν οι παράγραφοι μετά την πρώτη: ιδανικά, κανόνες , συγκρούσεις; πώς το καταλάβατε;
   β) σε ποια παράγραφο φαίνεται ότι ο συγγραφέας θέλει να υπερασπιστεί τους δημοκρατικούς κανόνες;
   γ) Να παρατηρήσετε τις παραγράφους 2-6 στις οποίες αναλύει τις ιδέες του. Με ποια τεχνική τις οργανώνει; /Σε ποιον άξονα; // Καλεί τον αναγνώστη να απαριθμήσουν. Η οργάνωση της απαρίθμησης είναι τυχαία ή έχει κάποια σημασία η σειρά με την οποία παρουσιάζει "τις αξίες" της δημοκρατίας; δ) σε ποιο σημείο της πρώτης παραγράφου φάνηκε ότι θα ακολουθούσε μια αναφορά στο παρελθόν; - επιβεβαιώνεται ότι οι παράγραφοι 2 μέχρι τέλους αναφέρονται στο παρελθόν;
   
4. Ο τίτλος του κειμένου είναι επιτυχημένος ; α) τυπικά (έκταση, μορφή) β) αποδίδει το νοηματικό κέντρο του κειμένου; γ) προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη; Δίδονται οι ακόλουθοι ορισμοί.
   αξίες: δ. (συνήθ. πληθ.) για κτ. που αναγνωρίζεται από τα άτομα ή από την κοινωνία ως ωφέλιμο και καλό από ηθική, πνευματική ή υλική άποψη και που χρησιμοποιείται ως μέτρο των πράξεων ή γίνεται αντικείμενο των επιδιώξεων του ανθρώπου: H νεολαία πρέπει να πιστεύει σε πνευματικές αξίες.
   Επικληση: το να αναφέρει κάποιος κτ. για ορισμένο σκοπό: H τρίτη εντολή απαγορεύει την ~ του ονόματος του Θεού για ασήμαντη αιτία. β. αναφορά που γίνεται ως δικαιολογία ή επιχείρημα: ~ λόγων υγείας / ορισμένου νόμου.
   Ιδανικό: ο υψηλός και τελικός στόχος στον οποίο αποβλέπουν και τείνουν οι ελπίδες και οι ενέργειες ενός ατόμου ή συνόλου
   
5. Σχετικά με τις δύο τελευταίες παραγράφους
   α) δεν θα μπορούσαν να συναποτελούν μία παράγραφο; τι κοινό και τι διαφορετικό έχουν θεματικά και γλωσσικά;
   β) Ποιο νόημα έχει η ερώτηση της 5ης παραγράφου;
   γ) Σε τι χρησιμεύει η αντωνυμία "αυτός" ” στην τελευταία παράγραφο (μην ασχοληθείτε με την τελευταία φορά που χρησιμοποιείται);

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

6. Σε τι εξυπηρετουν τις προθέσεις του συγγραφέα α) οι αναφορές στη διδαχή του Πόππερ και στο έργο του Χέγκελ ; β) η έμμεση αναφορά στη Γαλλική Επανάσταση; γ) το παράδειγμα της τέταρτης παραγράφου.
7. Η άρνηση του συγγραφέα να δώσει παραδείγματα στην 2η παράγραφο, νομίζετε ότι πλήττει την αξιοπιστία του κειμένου;
   
8. Σε τι εξυπηρετεί τις προθέσεις του συγγραφέα η επιλογή του α) να εκφραστεί με την ποιητική λειτουργία του λόγου στο τέλος του κειμένου; να χρησιμοποιήσει τις φράσεις “με συνέπεια” και “ακόμα” στο ίδιο σημείο;

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

9. Σε τι εξυπηρετεί τις προθέσεις του συγγραφέα η επιλογή του να χρησιμοποιήσει το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο; Πώς λειτουργεί το δεύτερο πρόσωπο στο τέλος της πρώτης παραγράφου σε συνδυασμό με την ερώτηση;
10. Σε άλλα σημεία ο συγγραφέας θέλει να φανεί βέβαιος για όσα γράφει και σε άλλα όχι. Εντοπίστε τέτοια σημεία , εξηγήστε πώς το καταλάβατε και τι νομίζετε ότι εξυπηρετεί η επιλογή του να εκφραστεί με τον μικτό αυτό τρόπο.
    
11. Μόνον εκεί όπου οι κανόνες αυτοί γίνονται σεβαστοί, ο αντίπαλος θεωρείται πλέον αυτός που μας αντιπολιτεύεται και αύριο μπορεί να πάρει τη θέση μας : να συγκρίνετε με την αντίστοιχη φράση του δοσμένου κειμένου (παρ. 4) και να σχολιάσετε σε τι άλλαξε ως προς το ύφος του ο λόγος.
    
12. Ύστερα από αυτά : ο συγγραφέας προτίθεται όχι να παρουσιάσει τις συγκρούσεις όπως είπε, αλλά έχει (και) άλλο σκοπό: και ως προς το μήνυμα που θέλει να μεταδώσει και ως προς τον τρόπο που το παρουσιάζει. Τι συμπεραίνετε σχετικά με αυτό από την προηγούμενη ανάλυση;
    
13. Λειτουργικά θέματα
    
1. γιατί χρησιμοποιείται η παρένθεση στην προτελευταία παράγραφο;
   
2. γιατί η φράση ενεργοί πολίτες τίθεται σε εισαγωγικά;
   
3. τι δείχνει η χρήση ανω τελείας στη δεύτερη παράγραφο;
   
4. γιατί γράφει εισήγαγαν και όχι εισήγαν;

ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ

14. Απαντήστε συνοπτικά: σε τι προσπαθεί να απαντήσει ο συγγραφέας, ποιαν απάντηση δίνει στο ερώτημα και ποιο μήνυμα επιθυμεί να μεταφέρει στον δέκτη
15. Γράψτε συνοπτικά το περιεχόμενο των παραγράφων 2-6 (80-90 λέξεις)
    
16. Να παρουσιάσετε τεκμηριωμένα πώς συμπεριφέρεται στη δημόσια και την ιδιωτική του ζωή ένας πολίτης που εμφορείται από τα ιδανικά – τις αξίες που επικαλείται ο Μπόμπιο στο κείμενό του. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου διότι σκοπεύετε να το καταθέσετε στη σύνταξη του σχολικού εντύπου ωστε να δημοσιευτεί στη στήλη πολιτικού προβληματισμού. (300 – 400 λέξεις)
    
17. Ο Μπόμπιο υπερασπίζεται την αξία των δημοκρατικών κανόνων, αλλά εσείς πιστεύετε ότι πρέπει (ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες) να δοθεί ανάλογη αξία και στο πρότυπο του ενεργού πολίτη, αυτού που ενεργά και συνειδητά συμμετέχει στην πολιτική ζωή. Υπερασπιστείτε τις θέσεις σας σε (υποθετική) επιστολή (300-400 λέξεων) στον Ν.Μπόμπιο. Αξιοποιήστε τα κείμενα Β και Γ για να συνθέσετε την επιστολή σας.
    
    

ΚΕΙΜΕΝΟ Β (από το βιβλίο Σύγχρονος κόσμος και Δημοκρατία)
Περί Εναλλακτικής Πολιτικής Συμμετοχής

Ανοίγει ένα χάσμα μεταξύ των πολιτικών και των πολιτών, το οποίο τροφοδοτεί την περιφρόνηση κι από τις δύο πλευρές. Αν πιστεύουμε ότι επαγγελματίες πολιτικοί γίνονται μόνο άνθρωποι που έχουν ένα παράξενο ενδιαφέρον για την πολιτική, αρχίζουμε να τους βλέπουμε σαν ψώνια. Παραλλήλως, οι πολιτικοί αρχίζουν να μας βλέπουν σαν χαζούς που δεν καταλαβαίνουμε τίποτα από τη δουλειά τους.

Όμως οι απλοί πολίτες δεν έχουν παραιτηθεί ολοκληρωτικά από την πολιτική. Από μερικές απόψεις, έχει παρατηρηθεί εντατικοποίηση της πολιτικής δραστηριότητας με μη παραδοσιακούς τρόπους. Ο αριθμός μελών στα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα έχει μειωθεί και η εκλογική αποχή έχει αυξηθεί σε όλο τον δυτικό κόσμο − οι εναλλακτικές πολιτικές εκστρατείες όμως έχουν επεκταθεί. Άτομα με κοινά ενδιαφέροντα και ανησυχίες συσπειρώνονται με τη βοήθεια της τεχνολογίας της πληροφορικής. Αλλά κι αυτό δημιουργεί ανισορροπία: Η επαγγελματική πολιτική ενδυναμώνεται γύρω από κέντρα εξουσίας, ενώ η πολιτική των πολιτών κατακερματίζεται. Οι νέες τεχνολογίες φέρνουν τους ανθρώπους κοντά, αλλά οι συνδέσεις που γίνονται μέσω τεχνολογίας είναι πολύ γρήγορες, γι’ αυτό ίσως είναι υπερβολικά επιφανειακές. Ο δημοσιογράφος Μάλκομ Γκλάντγουελ είπε ότι «η επανάσταση δε θα ανακοινωθεί στο Twitter», και μάλλον έχει δίκιο.

Επιπλέον, υπάρχει ο κίνδυνος, αν αφήσουμε την καθημερινή πολιτική στα χέρια μιας μικρής ομάδας ειδημόνων, να μην ξέρουμε πώς να την πάρουμε πίσω όταν χρειαστεί. Το πλήθος

των σκανδάλων τα τελευταία χρόνια έχουν προκαλέσει εκρήξεις οργής και μια αντιπάθεια για την πολιτική. Η πολιτική ελίτ εκμεταλλεύεται την έλλειψη προσοχής μας για να κάνει ό,τι της κατεβαίνει. Θέλουμε να μας δίνει λόγο για τις πράξεις της, αλλά μας λείπουν τα εργαλεία: η ελίτ έχει καλύτερη γνώση για το πώς λειτουργεί η πολιτική, πράγμα που μας αφήνει ανήμπορους μπροστά της. Ο μοναδικός τρόπος να μάθουμε πώς να κάνουμε πολιτική είναι να μην παραιτούμαστε ποτέ από αυτή σε καλούς και κακούς καιρούς.

Διασκευασμένο κείμενο από: Runciman, D. (2015). Πολιτική: μια μικρή ιστορία

(μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου). Αθήνα: Πατάκης

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1 (από το ίδιο βιβλίο)

Η έννοια του «παθητικού» πολίτη ή του πολίτη που «ιδιωτεύει» συζητείται σε αντιδιαστολή προς τον «ενεργό» πολίτη, που συγκεντρώνει ορισμένες πολιτικές αρετές οι οποίες απαιτούνται σε μια ευδοκιμούσα δημοκρατία, με αυξανόμενη έμφαση στην ανάγκη να είναι οι άνθρωποι ενεργοί πολίτες που συμμετέχουν στη δημόσια διαβούλευση

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ2 (από την Πολιτική Παιδεία Α Λυκείου )

Οι Έλληνες πολίτες ανάλογα με το επάγγελμά τους, τα ενδιαφέροντά τους κτλ. μπορούν να συμμετέχουν σε διάφορες ενώσεις, οργανώσεις, όπως:
- Σε πολιτικά κόμματα.
- Σε επαγγελματικές/συνδικαλιστικές οργανώσεις.
- Σε επιστημονικές ενώσεις.
- Σε πολιτιστικές, αθλητικές, συνεταιριστικές κτλ. ενώσεις.
- Σε Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) διαφόρων σκοπών.
Γενικά, όσο μεγαλύτερη είναι η διάχυση της εξουσίας, δηλαδή όσο περισσότεροι φορείς ασκούν εξουσία, και, επιπλέον, όσο μεγαλύτερη είναι η συμμετοχή του πολίτη, τόσο πιο διευρυμένη δημοκρατία υπάρχει.
Η συμμετοχή του πολίτη σε κόμματα, ενώσεις και φορείς είναι η βάση της δημοκρατίας. Χωρίς τη συμμετοχή, Η δημοκρατία χάνει την ουσία της. Ο πολίτης δεν αρκεί να επικρίνει ή να κατακρίνει τα όσα πράττουν οι εκάστοτε κυβερνώντες. Χρειάζεται ο ίδιος να συμμετέχει στην πολιτική
μέσω των φορέων της.
ΠΗΓΗ