ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗΣ: Το φαινόμενο του καταναλωτισμού

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Λάμπρος Λάσδας είναι ψυχολόγος. Το άρθρο του έχει δημοσιευθεί στον ημερήσιο Τύπο.

Το φαινόμενο του καταναλωτισμού

Η ανθρώπινη συμπεριφορά μεταβάλλεται από εποχή σε εποχή, ανάλογα με τις ανάγκες, τις αξίες και τις διεξόδους από τα προβλήματα που ο άνθρωπος έχει ή νομίζει πως έχει στη διάθεσή του. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής μας σήμερα είναι ο καταναλωτισμός. Όταν μιλάμε για καταναλωτισμό, αναφερόμαστε στην ακατάπαυστη και ανεξέλεγκτη αγορά προϊόντων. Εδώ δεν υπάρχει κάποιο όριο, δηλαδή ένα σημείο όπου το πρόσωπο θα θεωρήσει πως δεν χρειάζεται πλέον να αγοράσει κάτι, καθώς αυτό που έχει σημασία δεν είναι αυτό που αποκτά, αλλά η ηδονή που αντλεί από τη διαδικασία, την αγορά, την κατανάλωση καθεαυτή.

  Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, πρέπει να αναφερθεί πως το φαινόμενο της καταναλωτικής συμπεριφοράς δεν περιορίζεται στα υλικά αγαθά, αλλά καλύπτει και άλλες μορφές ανθρώπινης στάσης όπως:

• Η συνεχής εναλλαγή ερωτικών συντρόφων, όπου η προσωπικότητα του καθενός περνάει σε δεύτερη μοίρα, ενώ εκείνο που κυριαρχεί είναι η σωματικότητα, δηλαδή το υλικό στοιχείο της ύπαρξής μας.
• Η απρόσωπη επικοινωνία στο Διαδίκτυο, όπου καθένας έχει τη δυνατότητα να απεκδυθεί όλα τα στοιχεία του χαρακτήρα του και να υπάρξει μόνο με τη μορφή λέξεων και εικόνων, έχοντας έτσι τη δυνατότητα να παρουσιάσει όποιο προσωπείο επιθυμεί.
• Η εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου στον τηλεφακό, με στόχο την αύξηση της τηλεθέασης και με το κοινό να αποτελεί τη σύγχρονη αρένα που κρίνει, καταδικάζει, απαλλάσσει. Η εκμετάλλευση εδώ ισοδυναμεί με την αντιμετώπιση του πάσχοντος ως τηλεοπτικού προϊόντος και όχι ως προσώπου που βρίσκεται σε μια ιδιαίτερα οδυνηρή και γι΄ αυτό «ευάλωτη» στιγμή της ζωής του, οπότε το μόνο που χρειάζεται είναι η φροντίδα και όχι η έκθεσή του σαν αντικείμενο, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις που αυτή έχει στην ψυχοσύνθεσή του.

   Ο καταναλωτισμός αποτελεί τρόπο διεξόδου από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Αυτά μπορούμε σε γενικές γραμμές να τα προσδιορίσουμε ως έλλειψη αξιών και ουσιαστικά νοήματος ζωής, εσωτερική φτώχεια και απόγνωση. Εκείνο που επιδιώκει να επιτύχει το καταναλωτικό ον με τις συχνές αγορές, είναι να κουκουλώσει το υπαρξιακό κενό του. Αυτό το κενό δεν αποτελεί θεωρητική προσέγγιση της ζωής του ή απλές, εντυπωσιακές λέξεις. Αντιθέτως είναι μια πραγματικότητα, την οποία βιώνει το πρόσωπο κάθε στιγμή και η οποία του προκαλεί άγχος, επειδή δεν έχει πού να σταθεί, από πού να πιαστεί και να στηριχθεί. Έτσι καταφεύγει στις αγορές υλικών αντικειμένων, γιατί αυτές παράγουν ψευδαισθησιακή χαρά που ανακουφίζει προσωρινά. Λόγω όμως του παροδικού και επιφανειακού χαρακτήρα της, η χαρά αυτή σύντομα χάνεται και χρειάζεται να επαναληφθεί. Οπότε το πρόσωπο επαναλαμβάνει τη διαδικασία ξανά και ξανά, γιατί είναι πολύ πιο εύκολη από την προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων που πρέπει να αντιμετωπίσει. […].

  Αυτό που χρειάζεται το άτομο είναι να αποκτήσει μια υπαρξιακή προοπτική, να έρθει δηλαδή αντιμέτωπο με τα ουσιαστικά θέματα που το απασχολούν και να αρχίσει να αναρωτιέται για την παραγωγή πιο μόνιμων πηγών χαράς. Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε ότι αντίδοτο στην καταναλωτική μανία αποτελούν η ικανοποίηση που παράγεται από την εργασία, όταν αυτή συντελείται με τη μορφή της διακονίας, η μετοχή σε μια σχέση βάθους, όπου επικρατεί μοίρασμα μεταξύ των προσώπων, προσωπική εξέλιξη, η οποία πηγάζει από το αλληλοκαθρέφτισμα των προσώπων, η εμπειρία της ανατροφής ενός παιδιού, αλλά και οι φιλικές σχέσεις όταν βασίζονται στην αλληλοεκτίμηση και την προσφορά του γέλιου. Με άλλα λόγια, χρειάζεται να στραφούμε στον διπλανό μας και να τον αντιμετωπίσουμε ως προσωπικότητα, ζητώντας του να κάνει το ίδιο με εμάς. Ένας άνθρωπος καθορίζεται από τις αξίες που τον διέπουν και όχι από το τι κατέχει σε επίπεδο προϊόντων και επιφανειακών σχέσεων.

Λάμπρος Λάσδας,

εφημ. Τα Νέα

(διασκευή)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1^η δραστηριότητα

Α1. Το άρθρο που διαβάσατε έχει δημοσιευθεί σε πολιτική εφημερίδα. Θέλετε να ενημερώσετε τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας για το περιεχόμενό του. Να γράψετε ένα κείμενο 90-100 λέξεων, όπου θα το παρουσιάσετε με συντομία.

Α2. Να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι.

α) Ο σύγχρονος άνθρωπος «βλέπει» την κατανάλωση ως διέξοδο στα προβλήματά του.

β) Η καταναλωτική συμπεριφορά του ανθρώπου περιορίζεται στην απόκτηση πολλών αγαθών.

γ) Ο ανθρώπινος πόνος γίνεται «αντικείμενο» προς κατανάλωση.

δ) Ο άνθρωπος καταναλώνει για να καλύψει το ψυχικό κενό.

ε) Η επικοινωνία με τον συνάνθρωπο είναι το αντίδοτο στην καταναλωτική μανία.

2^η δραστηριότητα

Α3. Να βρείτε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης στην τελευταία παράγραφο («Αυτό που χρειάζεται….σχέσεων») του κειμένου.

Α4. Απρόσωπη, ακατάπαυστη, ηδονή, οδυνηρή, επιφανειακού: Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από αυτές τις λέξεις.

3^η δραστηριότητα

Α6. «Η υπερκατανάλωση αγαθών συνυπάρχει με την πείνα και τη φτώχεια και οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη σπατάλη πόρων, σε όλο και μεγαλύτερή παραγωγή αποβλήτων. Προβλήματα που η διαχείρισή τους γίνεται κάθε μέρα και πιο δύσκολη ακόμα και στο επίπεδο μιας μικρής πόλης».

  Σε ένα άρθρο (200-250 λέξεις) που θα δημοσιεύσετε στο ηλεκτρονικό περιοδικό του σχολείου σας, να αναφερθείτε στους λόγους που ωθούν στην υπερκατανάλωση τον σύγχρονο άνθρωπο, καθώς και στις επιπτώσεις της υπερκατανάλωσης στο φυσικό περιβάλλον.

 

Β. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Ίταλο Καλβίνο ( 1923-1985), πεζογράφος και δημοσιογράφος, θεωρείται από τους σημαντικότερους Ιταλούς λογοτέχνες του 20^ου αιώνα. Ο κεντρικός ήρωας του αποσπάσματος που σας δίνεται είναι ο Μαρκοβάλντο, ένας απλός άνθρωπος, φτωχός βιοπαλαιστής, που έχει μια πολυμελή οικογένεια και ζει σε μια βιομηχανική πόλη, η οποία είναι ανοίκειο περιβάλλον γι’ αυτόν.

Χειμώνας: Ο Μαρκοβάλντο στο σούπερ μάρκετ (απόσπασμα)

«Στις έξι το απόγευμα η πόλη έπεφτε στα χέρια των καταναλωτών. Ολόκληρη τη  μέρα η μεγαλύτερη ενασχόληση του πληθυσμού ήταν η παραγωγή: παρήγαγαν καταναλωτικά αγαθά. Μια συγκεκριμένη ώρα, λες και γυρνούσε ένας διακόπτης, σταματούσαν την παραγωγή κι εμπρός! Ρίχνονταν όλοι στην κατανάλωση. Κάθε μέρα, σαν από ακατανίκητη παρόρμηση, μόλις και προλάβαιναν να εμφανιστούν στις ολόφωτες βιτρίνες τα κόκκινα κρεμασμένα σαλάμια, οι πύργοι από πορσελάνινα πιάτα που υψώνονταν ως το ταβάνι, τα τόπια των υφασμάτων που ξεδίπλωναν τις πτυχές τους σαν ουρές παγονιών και να! Το καταναλωτικό πλήθος ορμούσε να διαλύσει, να ροκανίσει, να ψηλαφήσει να κατακρεουργήσει. Μια ατελείωτη ουρά προχωρούσε έρποντας σ’ όλα τα πεζοδρόμια και τις πόρτες, εκτείνονταν απ’ όλες τις μεριές μπροστά στις γυάλινες πόρτες όλων των καταστημάτων και κινείτο με τις αγκωνιές των πάντων στα πλευρά των πάντων, σαν από αδιάκοπες παλινδρομήσεις εμβόλων. Καταναλώστε! Και έπιαναν τα εμπορεύματα, τα ξανάβαζαν στη θέση τους, τα ξανάπαιρναν και τα τραβούσαν ο ένας από τα χέρια του άλλου! Καταναλώστε! Και ανάγκαζαν τις χλομές πωλήτριες να σωριάζουν στους πάγκους ασπρόρουχα σ’ ασπρόρουχα. Καταναλώστε! Και τα κουβάρια του χρωματιστού σπάγκου στριφογύριζαν σαν σβούρες, τα φύλλα του λουλουδάτου χαρτιού φτεροκοπούσαν σαν πουλιά τυλίγοντας τα εμπορεύματα σε πακετάκια, τα πακετάκια σε πακέτα, και τα πακέτα σε δέματα, το καθένα τους δεμένο με φιόγκο. Κι ύστερα δέματα, πακέτα, πακετάκια, τσάντες, τσαντάκια στριφογύριζαν στριμωγμένα γύρω από το ταμείο, τα χέρια έψαχναν μες στις τσάντες αναζητώντας τα πορτοφόλια, τα δάχτυλα έψαχναν μες στα πορτοφόλια αναζητώντας ψιλά κι εκεί χαμηλά, μέσα σ’ ένα δάσος από άγνωστα πόδια και πτυχές πανωφοριών, τα παιδιά, χωρίς κανένα πια χέρι να τα κρατάει, χάνονταν κι έβαζαν τα κλάματα.

   Ένα τέτοιο απόγευμα ο Μαρκοβάλντο έβγαλε την οικογένειά του περίπατο. Μιας και δεν είχαν λεφτά, η διασκέδασή τους ήταν να βλέπουν τους άλλους να ψωνίζουν. Εξάλλου όσο περισσότερο κυκλοφορεί το χρήμα, τόσο περισσότερο ελπίζει ο απένταρος: «Αργά ή γρήγορα κάποτε θα περάσει κι από τις δικές μου τσέπες». Όμως στην οικογένεια του Μαρκοβάλντο ο μισθός ήταν λίγος και τα στόματα πολλά και, επιπλέον, είχαν να πληρώσουν χρέη και φόρους, έτσι το χρήμα εξανεμιζόταν μόλις το έπιαναν στα χέρια τους. Ωστόσο διασκέδαζαν χαζεύοντας , ιδίως κάνοντας βόλτες στο σούπερ μάρκετ.

  Το σούπερ μάρκετ λειτουργούσε ως σελφ σέρβις . Είχε από κείνα τα καροτσάκια με τις ρόδες που μοιάζουν με σιδερένια καλάθια και κάθε πελάτης έσπρωχνε το καροτσάκι του και γέμιζε με όλα τα καλά του Θεού. Μόλις μπήκαν στο σούπερ μάρκετ, πήρε ένα καροτσάκι ο Μαρκοβάλντο, ένα η γυναίκα του κι από ένα τα τέσσερά τους παιδιά. Κι έτσι παρήλαυναν με τα καροτσάκια τους μπροστά τους, ανάμεσα σε πάγκους φορτωμένους από βουνά φαγώσιμα, δείχνοντας τα σαλάμια και τα τυριά και κατονομάζοντάς τα, λες και αναγνώριζαν ανάμεσα στο πλήθος πρόσωπα φίλων ή,  τουλάχιστο, γνωστών.

‐Μπαμπά , να το πάρουμε αυτό; Ρωτούσαν αδιάκοπτα τα παιδιά.

‐Όχι, μην τ’ αγγίζετε, απαγορεύεται έλεγε ο Μαρκοβάλντο έχοντας στο νου του ότι στο τέλος της περιήγησής τους περίμενε η ταμίας για τον λογαριασμό.

Ίταλο Καλβίνο,

«Ο Μαρκοβάλντο στο σούπερ μάρκετ»

Μαρκοβάλντο ή Οι εποχές στην πόλη,

Μετάφραση: Έφη Καλλιφατίδη,

Εκδόσεις Καστανιώτη, 2005

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1^η δραστηριότητα

Β1. Ποιους προβληματισμούς θέτει το απόσπασμα που σας δόθηκε; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας με στοιχεία του κειμένου.

2^η δραστηριότητα

Β2. Να αναφερθείτε στο είδος του αφηγητή της ιστορίας (χαρακτηρισμός, ρηματικό πρόσωπο, εστίαση).

Β3. Να εντοπίσετε δύο αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο απόσπασμα και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους.

Β4. Να σχολιάσετε τη γλώσσα του αποσπάσματος.

3^η δραστηριότητα

Β5. Πιστεύετε πως ο άνθρωπος γίνεται ευτυχέστερος με την κατανάλωση υλικών; Ποια στοιχεία θεωρείτε ικανά να χαρίσουν στον άνθρωπο της εποχής μας την αληθινή ευτυχία; Να αναπτύξετε τις σκέψεις σας σε ένα κείμενο 100-150 λέξεων.